Twee jaar zal Nicole de Moor staatssecretaris voor Asiel en Migratie zijn wanneer de verkiezingen plaatsvinden. Ze nam de boel over van huidig cd&v-voorzitter Sammy Mahdi, bij wie ze kabinetschef was, midden in een grote opvangcrisis en in een uiterst gepolariseerd klimaat.
Opinieonderzoek wijst aan dat migratie het thema van de verkiezingen wordt. In De Stemming, van VRT NWS en De Standaard, gaf 22 procent van de Vlamingen aan dat ze wakker lagen van migratie.
DE MOOR ¬ ‘We hadden die peiling niet nodig om dat te weten. Maar het debat wordt simplistisch gevoerd en zelden over de kern van de zaak. Hoe gaan wij de komende decennia migratie op een humane, maar gecontroleerde manier organiseren? De samenleving vormt zich niet vanzelf.’
‘Ik ontmoet veel mensen die aan de samenleving bouwen. In buddy-projecten, met babbeltafels, als OKAN-leerkracht (de Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers, red.), of als vrijwilliger om kinderen in opvangcentra te begeleiden bij hun huiswerk. Ik ga niet mee in de gedachte dat er geen draagvlak is voor migratie in de samenleving.’
‘Tegelijk is de migratiedruk op Europa groot. We leven in een instabiele geopolitieke context met wereldwijde armoede en een lucratieve business van smokkelaars die oneerlijke dromen verkopen. Europa is vandaag onvoldoende in staat om iedereen die asiel aanvraagt correct te behandelen, en om te controleren wie aan de buitengrenzen binnenkomt. Dat geeft een gevoel van controleverlies.’
De onderzoekers van De Stemming verklaarden de aandacht voor migratie inderdaad onder meer met het beeld van ‘complete chaos’ dat kiezers van het migratiebeleid hebben. Mensen slapen in kartonnen tenten, in onveilige kraakpanden, worden er weggejaagd. De rechtbank veroordeelt de overheid omdat die de wettelijke asielopvang niet verleent. Daarvoor lopen de dwangsommen op, die de regering weigert te betalen, en vervolgens komt een deurwaarder op dit departement zelfs de koffiemachine in beslag nemen.
DE MOOR ¬ ‘Ik ben me ervan bewust dat het tekort aan opvangplaatsen dat beeld van controleverlies versterkt. Mocht ik dat in een vingerknip kunnen oplossen, had ik het al lang gedaan. Mensen zien niet dat wij er alles aan doen om voldoende opvangplaatsen te creëren. Maar zolang het systeem zelf niet verandert, kunnen we die crisis niet oplossen.’
'We hebben het grootste opvangnetwerk dat we ooit gehad hebben.'
‘Daarvoor is een fundamentele hervorming nodig. Eindelijk hebben we nu een akkoord over een Europees migratiepact. Als elk land zijn eerlijke deel doet, staan wij minder onder druk.’
‘Los daarvan hebben wij het afgelopen jaar zeventien nieuwe opvangcentra geopend. We hebben met 38.000 opvangplaatsen het grootste opvangnetwerk dat we ooit gehad hebben. Dat is niet evident, geen enkele burgemeester zit op een telefoontje van mij te wachten. Sommige partijen rollen over elkaar heen om te protesteren van zodra er een opvangcentrum aangekondigd wordt. Gelukkig werken heel wat lokale besturen constructief mee.’
Uw voorganger Theo Francken (N-VA) gaat er prat op dat er onder hem geen opvangtekort was, ondanks de grote toestroom van Syrische vluchtelingen.
DE MOOR ¬ ‘Dat was een scherpe piek, maar na enkele weken zakte die. Daardoor konden heel wat tijdelijke centra na enkele maanden gesloten worden. Bovendien werd aan Syrische vluchtelingen relatief gemakkelijk asiel verleend, in tegenstelling tot de complexere dossiers die we vandaag krijgen.'
'Weet u hoeveel opvangplaatsen de deelstaten creëerden voor Oekraïense vluchtelingen? Enkele honderden. Kom mij niet zeggen dat er voor asielzoekers minder gebeurt dan voor Oekraïners.'
'Theo Francken is nooit geconfronteerd geweest met de aanhoudende opvangcrisis waarin wij ons bevinden, en inmiddels heb ik al meer opvangplaatsen gecreëerd dan er destijds afgebouwd zijn.’
Bij veel sociale organisaties wringt het dat de opvang voor Oekraïense vluchtelingen, ondanks de opvangcrisis, wel voorspoedig verliep.
DE MOER ¬ ‘Weet u hoeveel opvangplaatsen de deelstaten creëerden voor Oekraïense vluchtelingen? Enkele honderden. Kom mij niet zeggen dat er voor asielzoekers minder gebeurt dan voor Oekraïners.’
Sammy Mahdi, die toen staatssecretaris was, zette voor hen wel de actie #plekvrij op.
DE MOOR ¬ ‘Daarmee hebben wij niets anders gedaan dan vormgegeven aan de solidariteit die er in de samenleving was. 80.000 Oekraïners opvangen was nooit gelukt zonder een beroep te doen op de vele gastvrije burgers. De meesten worden niet opgevangen door de overheid, maar zitten op de private woningmarkt. Hun situatie is niet te vergelijken met wie de asielprocedure doorloopt.’
Een van de meest opzienbarende maatregelen die u nam in de opvangcrisis was om geen opvang meer te verlenen aan alleenstaande mannen, maar voorrang te geven aan vrouwen en kinderen. Onwettig, oordeelde de Raad van State.
DE MOOR ¬ ‘Dat was de moeilijkste, en tegelijk de meest evidente beslissing die ik genomen heb. Ik kon die verantwoordelijkheid niet in de schoenen duwen van de mensen van Fedasil. We moeten de opvangcrisis oplossen, maar zolang die er is, vind ik het evident om voorrang te geven aan de meest kwetsbaren.’
Is een jongen van negentien jaar die niemand kent en de taal niet spreekt, maar in een kraakpand overnacht en bang is om overvallen te worden, niet kwetsbaar?
DE MOOR ¬ ‘Dat kan, maar voor mij zijn een kind van zeven en een alleenstaande vrouw nog kwetsbaarder. Mannen die ziek zijn, of een andere kwetsbaarheid hebben, vangen we voor alle duidelijkheid ook op. Ik heb die voorrangsregel niet voor mijn plezier gemaakt, maar ze zijn op menselijk vlak het enige juiste als er een tekort is.’
Maar het is toch onjuist, en bovendien ongrondwettelijk, om kwetsbaarheid te associëren met geslacht of echtelijke status.
DE MOOR ¬ ‘Dat doen we ook niet. Als een man een bijzondere kwetsbaarheid heeft wordt die ook opgevangen. (pauzeert) Ik heb elke dag moeite met de situatie. Iedereen die asiel aanvraagt, heeft recht op opvang. De enige structurele oplossing is voldoende opvangplaatsen.’
Wat vindt u zelf het grootste verschil tussen uw beleid en dat van Theo Francken?
DE MOOR ¬ ‘De fundamentele hervormingen. Op dit departement beland je snel in crisisbeheer, maar vandaag hervormen we het systeem om te vermijden dat we nog decennia in crisisbeheer zitten.’
‘Het nieuwe migratiewetboek moet de complexe en weinig transparante wet van 1980 eindelijk eenvoudiger maken en voor meer rechtszekerheid zorgen. Je zou geen advocaat nodig moeten hebben om een simpele aanvraag voor gezinshereniging te doen. Onze experten hebben daar drie jaar aan gesleuteld, nu is het aan de politiek om knopen door te hakken.’
‘Nog belangrijker is het Europese migratiepact. Vandaag schuiven lidstaten problemen naar elkaar door, zo vinden mensenrechtenschendingen plaats. Ik ben er fier op dat het migratiepact het recht vrijwaart om asiel aan te vragen op het Europese grondgebied. Dat was geen evidentie met partijen zoals Vlaams Belang en N-VA die daarvan af willen.’
U krijgt weleens het verwijt dat u, samen met andere centrumpartijen, te veel meegaat in de harde taal van extreemrechts, en daarmee een anti-migratie-discours normaliseert.
DE MOOR ¬ ‘Daar word ik echt kregelig van, want dat is niet zo. Het lijkt alsof je alleen voor open of voor gesloten grenzen kunt zijn, maar daartussen zitten realistische en werkbare oplossingen. Het frustreert me dat daarvoor geen ruimte is in het debat. Men zet je onmiddellijk weg in een rechtse hoek. (fel) Ik zit daar niet. Ik heb daar nooit gezeten. Ik zit niet in het kamp voor gesloten grenzen, zoals ik ook niet in dat voor open grenzen zit.’
Zit u in het kamp voor ‘minder migratie’?
DE MOOR ¬ ‘Aan dat soort vragen erger ik me. We maken het zo simplistisch. Als u mij vraagt of er minder asieldruk op België moet zijn, of minder illegale migratie, dan zeg ik ‘ja’. Maar minder migratie? Wat voor vraag is dat? Neem nu arbeidsmigratie, de vraag daarnaar komt uit de noden op onze arbeidsmarkt. We weten niet hoe dat in de toekomst zal evolueren. Voor mij moet er een gecontroleerde grens zijn. Voor Vlaams Belang dient een grens om iedereen buiten te houden.’
Toen het migratiepact gesloten werd, zei u wel triomfantelijk dat België 20.00 minder asielzoekers zou moeten opvangen. Theo Francken grijpt het pact al aan om elke opvangplaats ‘af te kopen’.
DE MOOR ¬ ‘Ik heb gezegd dat België vandaag, volgens de berekening in het migratiepact, drie keer zoveel als zijn eerlijke deel doet. De 35.000 asielzoekers die we vandaag hebben, zouden er volgens die eerlijke berekening 11.000 moeten zijn. Maar niemand kan voorspellen hoeveel mensen bescherming nodig zullen hebben in de toekomst.’
LEES OOK
‘Voor het eerst zorgt het pact voor solidariteit tussen de lidstaten. Die kan de vorm aannemen van relocatie, maar ook van een financiële bijdrage, of van bijvoorbeeld de detachering van personeel om asielprocedures te beoordelen.'
'Alleen, zonder relocatie werkt het pact niet. Als wij geen enkele asielzoeker meer willen opvangen, zullen landen aan de buitengrenzen, zoals Italië, ook niet willen meewerken. Dat zullen landen zoals België het sterkst voelen. We hebben er alle belang bij om zelf die opvangsolidariteit te respecteren. Dat beseffen de meeste landen goed.’
Een van de nieuwe elementen in het pact zijn detentiecentra aan de buitengrenzen. Organisaties zoals 11.11.11 en Vluchtelingenwerk Vlaanderen vrezen dat zelfs kinderen er vastgehouden zullen worden.
DE MOOR ¬ ‘In die tekst waarover het Europees Parlement zal stemmen, staat dat kinderen in regel niet in detentie zullen worden geplaatst. Het is niet de bedoeling om kinderen massaal in detentiecentra vast te houden, zoals sommigen beweren. Dat toont hoe moeilijk het is om het debat op basis van feiten te voeren.’
‘Het opzet is dat mensen uit herkomstlanden met minder dan 20 procent kans op asiel in een snelle procedure terechtkomen van maximaal twaalf weken, tijdens welke ze aan de grens verblijven. Voor kinderen is de regel dat er aangepaste opvangvoorzieningen zijn. Dat kunnen open faciliteiten zijn zoals we ook in België hebben.’
Waarom bevat het migratiepact niets over de pushbacks aan de Europese buitengrenzen? Hoewel ze het internationaal recht schenden, zouden in 2022 zo’n 225.533 pushbacks zijn gebeurd, vaak met medeweten van Europees grensagentschap Frontex, of van de Italiaanse of Griekse regering.
DE MOOR ¬ ‘Pushback zijn altijd uit den boze. Ze waren nooit toelaatbaar, en worden dat ook niet onder het nieuwe pact. Het migratiepact zal wel zorgen voor meer monitoring. Bij Frontex zijn zeker ontoelaatbare dingen gebeurd. Vandaag is er een nieuwe directie en door de aanwerving van heel wat fundamental rights officers is het nazicht op de naleving van de mensenrechten enorm toegenomen.’
Toen de Europese Unie een deal met Tunesië afsloot om illegale migratie tegen te houden, kwamen meteen verhalen boven over de Tunesische politie die mensen op de vlucht oppakt en aan hun lot overliet in de woestijn. Voor u was het geen optie om de Europese steun aan Tunesië op te schorten.
DE MOOR ¬ ‘Die praktijken van de Tunesische politie waren niet nieuw, maar je verbetert de situatie niet door alleen maar verontwaardiging te uiten. Als we enkel kunnen spreken met regimes die onze Europese standaarden halen op vlak van democratie, zijn we helaas snel uitgepraat.’
‘Dat akkoord werd voorgesteld alsof Europa met een zak geld naar Tunesië ging en een dictator (Kais Saied, red.) betaalde om mensen te laten sterven in de woestijn. We zijn inmiddels een dik half jaar verder en zien dat meer mensen uit Sub-Saharaans Afrika terugkeren naar hun land van herkomst als ze geen nood aan bescherming hebben. Dat redt hen van gammele bootjes naar Europa en van een leven in de illegaliteit.'
'We zien ook dat UNHCR, het agentschap voor vluchtelingen van de Verenigde Naties, wel 600 procent meer vluchtelingen in Tunesië registreert. En ja, er zijn ook minder aankomsten uit Tunesië.’
'Illegale migratie overstijgt de aantallen die onze arbeidsmarkt nodig heeft.'
‘Onlangs was ik in Mauritanië, van daaruit zijn de afgelopen maanden 12.000 mensen aangekomen op de Canarische Eilanden. We hebben geen idee hoeveel mensen onderweg gestorven zijn. Vaak jonge mensen uit Senegal of Gambia, zonder kans op asiel.'
'Zo’n partnerschappen bevatten ook investeringen in opleidingen en werkgelegenheid, trajecten voor arbeidsmigratie, of humanitaire hulp voor vluchtelingenkampen en opvang in de eigen regio. Ze gaan over meer dan illegale migratie tegengaan.’
Laten we nog wat dieper ingaan op arbeidsmigratie. Die neemt sterk toe. Werkgeversorganisatie Voka wil zelfs actief arbeidsmigranten rekruteren in Indië en Mexico. Maar arbeidsmigranten bevinden zich nog te vaak in een precaire positie.
DE MOOR ¬ ‘We moeten bovenal inzien dat de mensen die naar België komen in het kader van arbeidsmigratie, niet louter arbeidskrachten zijn. Het zijn burgers die deel uitmaken van de samenleving, ook als ze hier maar enkele jaren blijven.'
'Laten we niet dezelfde fouten maken als met de gastarbeiders in de jaren zestig en zeventig. We moeten inzetten op inburgering en integratie, onder andere door de taal en hun arbeidsrechten te leren. Dat maakt hen weerbaar, en het is belangrijk dat hun netwerk breder is dan hun werkgever en collega’s.’
‘Maar we moeten niet de illusie hebben dat iedereen die in een bootje stapt, ook in aanmerking komt voor legale migratie. Illegale migratie overstijgt de aantallen die onze arbeidsmarkt nodig heeft.’
Wat in uw migratiewetboek ophef veroorzaakt, zijn de mogelijke woonstbetredingen om mensen zonder wettig verblijf terug te sturen, en de hogere maximumtermijn voor detentie tot 18 maanden.
DE MOOR ¬ ‘Terugkeer is niet gemakkelijk, maar wel een noodzakelijk sluitstuk als je legale migratie wil organiseren. Als je voorwaarden stelt om naar België te migreren, moet de overheid die ook kunnen afdwingen. Wij willen mensen niet loslaten wanneer ze het bevel krijgen om het grondgebied te verlaten. Daarvoor hebben we begeleidingstrajecten opgezet.'
'Woonstbetreding is in mijn voorstel alleen mogelijk wanneer een rechter daartoe beslist, na toetsing van alle andere maatregelen.'
'We willen zoveel mogelijk inzetten op vrijwillige terugkeer, met re-integratie in het herkomstland. Maar er zullen altijd mensen zijn die niet vrijwillig terugkeren.’
‘Woonstbetreding is in mijn voorstel alleen mogelijk wanneer een rechter daartoe beslist, na toetsing van alle andere maatregelen en enkel wanneer het proportioneel en noodzakelijk is. Maar het is wel een van de ontbrekende puzzelstukken in onze wetgeving. Als je niets kunt doen behalve vriendelijk vragen om te vertrekken, zorgt dat ook voor een gevoel van controleverlies.’
‘Detentie is echt de allerlaatste stap, en we hebben er alle baat bij om die periode zo kort mogelijk te houden. Maar we zien dat het huidige maximum voor bepaalde profielen niet volstaat. Vaak zijn dat mensen met criminele feiten op hun kerfstok, voor wie de samenwerking met het herkomstland zeer moeilijk loopt.’
Moet iemand die criminele feiten gepleegd heeft, niet gewoon door de rechter veroordeeld worden en de gevangenis in, in plaats van weggestuurd te worden?
DE MOOR ¬ ‘Ik ben het ermee eens dat terugkeer niet de straf mag zijn. Iedereen moet gestraft worden voor de feiten die ze plegen, maar als ze vrijkomen en een onwettig verblijf hebben, wil ik de mogelijkheid hebben om ze terug te sturen.’
We hebben het over gedwongen terugkeer, maar is het niet zinvoller en menswaardiger om in te zetten op integratie als we vaststellen dat iemand een leven in de illegaliteit verkiest boven vrijwillige terugkeer?
DE MOOR ¬ ‘Als dat uw mening is, moet u eerlijk zeggen dat u pleit voor open grenzen, en dat er geen voorwaarden zijn om hier te komen wonen. Het zou voor het debat verhelderend zijn als sommigen daarover open kaart spelen. Maar dan moet men ook de consequenties benoemen.’
‘Wie van mening is dat iedereen die niet wil terugkeren, mag blijven, zet ons welvaartssysteem onder druk. Of zegt dat je hier kunt wonen zónder sociale rechten. Ik pas voor een samenleving met A- en B-burgers. Ik vind dat iedereen die tot de samenleving behoort op een volwaardige manier burger moet kunnen zijn.’
