Onwaardigheid volgt mensen op de vlucht tot in hun dood. We herinneren ons nog de foto van de overleden dertigjarige Fati Dosso en haar dochtertje van zes, Marie. Uit Tunesië verstoten, restte hen een dood van ontbering in het Afrikaanse woestijnzand. Collectieven van mensen zonder verblijfsstatus hebben me gevraagd om het niet enkel over beleid te hebben, maar ook over hoe ze zich ontmenselijkt voelen.
Ik herinner me een gesprek met een man zonder verblijfsstatus in ons land. Laat ik hem Frank noemen, uit Nigeria. Bij aankomst werd hem gevraagd naar de leeftijd van zijn vader. Hij vertelde mij dat kinderen in zijn regio uit respect niet naar de leeftijd van hun ouders porren. Frank kende het antwoord bij aankomst dus niet, meteen voelde hij de sfeer omslaan in een vijandigfe kilte. Hij voelde zich een leugenaar. Ook het antwoord op de daaropvolgende vraag kende hij niet: ‘Hoeveel mensen wonen er in jouw stad?’
Zou u dat weten?
Wij hebben geleerd dat alle antwoorden te vinden zijn met een klik op onze smartphone. Ik zocht een willekeurig stadje in Nigeria op, Okrika, niet ver van Watson. En googelde daarna het aantal inwoners. 319.700, aldus citypopulation.de. 133,271, volgens world-meters.com. Zelfs al kent Frank dus het antwoord, de kans is groot dat een Belgisch ambtenaar een ander cijfer vindt en hem alsnog als een ‘valse vluchteling’ bestempelt. Daar slinken zijn kansen op erkenning.
Maar Frank geeft niet op. Hij is hier nu. Hij werkt in de bouw. Hij heeft alleen geen wettig verblijf.
Vuilnisbak
Organisaties waar armen het woord nemen, tellen onder hun vaste bezoekers vele mensen zonder wettig verblijf. Bij een bezoek aan zo’n organisatie blijft een dame uit Albanië me bij. Ze komt naar de bijeenkomsten over politiek en maatschappij, spreekt nog geen Nederlands en blijft herhalen hoe ze nooit, maar dan ook nooit, gedacht had om naar België te komen. Alsof ze benieuwd zou zijn naar de Belgische chocolade.
Zij is gevlucht, maar beschikt niet over de erkende documenten die ons land opvraagt. Ze staat vaker recht dan ze neerzit, en schuift niet altijd aan bij de kleinere gespreksgroepjes die ontstaan tijdens de pauze. Ze heeft veel verloren door te moeten vluchten, zoveel is zeker, maar bekeken worden als iemand zonder wettig verblijf staat voor haar gelijk aan het verlies van haar menselijke waardigheid als mens.
De trotse Albanese vertelt hoe een Belgisch ambtenaar haar achterdochtig vroeg hoe het kon dat ze zo’n nette bloes droeg.
Dat zegt veel over hoe de media, de politiek en de samenleving in het algemeen omgaan met mensen zonder wettig verblijf. De trotse Albanese vertelt hoe een Belgisch ambtenaar haar achterdochtig vroeg hoe het kon dat ze zo’n nette bloes droeg. Die had ze uit een vuilnisbak gevist, en ze had er iets moois van gemaakt.
De vernedering is van haar gezicht af te lezen. Sommigen verwachten blijkbaar dat een vrouw zonder verblijfsstatus ophoudt een vrouw te zijn.
We horen veel over mensen zonder wettig verblijf. Sans-papiers, illegalen, gelukszoekers. Hoogst zelden horen we hen zelf aan het woord. In een open brief van maart 2021 stelden ze zichzelf voor. 'België is ons land', klonk het, 'maar onze stem wordt niet gehoord.'
Open brief
Beste buren,
Wij veroorloven ons om jullie vandaag rechtstreeks aan te spreken. Wij kruisen elkaar regelmatig. Je kent ons als de moeder van de klasgenoot van je kind, als de kruidenier op de hoek van de straat, als de persoon die je kantoren schoonmaakt of je verwarmingsketel controleert.
Net als jullie, werken we, betalen we huur, nemen we deel aan het sociale en collectieve leven van onze wijk. Kortom, we zijn gewone burgers. Eén ding is anders: in de ogen van de staat bestaan wij niet.
In België leven zowat 150.000 mensen zonder papieren. Soms wonen we hier al 5 of 10 jaar of al veel langer. Sommigen van ons zijn hier geboren. De redenen waarom we naar hier kwamen zijn persoonlijk, maar we kunnen u verzekeren dat we onze familie, vrienden en sociale contacten niet met een licht hart verlaten hebben.
Vandaag is België ons land, nochtans …
Ook al werken we, we hebben geen recht op sociale bescherming. Onze gezondheidszorg wordt niet terugbetaald, we hebben geen vangnet als we onze baan verliezen. Zonder legaal bestaan zijn we voor werk en een dak boven ons hoofd overgeleverd aan de willekeur van corrupte bazen en huisjesmelkers.
De vrouwen onder ons kunnen geen beroep doen op bestaande voorzieningen om hen te beschermen tegen geweld gelinkt aan het vrouw-zijn. Wat betreft onze kinderen, ook al hebben ze recht op scholing, dit recht stopt op de dag dat ze meerderjarig worden, met als gevolg voor de meesten onder hen geen enkel vooruitzicht op een goede toekomst.
Onze stem wordt niet gehoord.
Emoties kanaliseren
Met ongeveer 8.000 juridische veroordelingen op haar kerfstok toont België dat ze een letterlijk onwettig beleid voert inzake migratie. In Nederland werd een asielzoeker door de rechter niet teruggestuurd naar ons land, ondanks voorschrift van de Europese richtlijnen, uit vrees voor een ‘mensonwaardige behandeling’.
Een Nederlandse rechter weigerde een asielzoeker terug te sturen naar ons land, ondanks voorschrift van de Europese richtlijnen, uit vrees voor een ‘mensonwaardige behandeling’.
Dat gaat dan nog over een asielzoeker, iemand die in tegenstelling tot mensen zonder verblijfsstatus toegang zou moeten hebben tot de gezondheidszorg en recht heeft op opvang en begeleiding tijdens zijn aanvraagprocedure. Dit gaat over België.
Mensen zonder verblijfsstatus balanceren tussen angst, de wil om mee te tellen, en het gevoel afval te zijn. Jaren in onveiligheid wekken grote emoties op. Omdat hun oproepen, betogingen, bezettingen of hongerstakingen onbeantwoord blijven, spraken collectieven van mensen zonder wettig verblijf enkele jaren geleden het Belgische middenveld aan.
In 2023 hebben organisaties zoals Ciré (Coordination et Initiatives pour Réfugiés et Étrangers,) Pax Christi Vlaanderen en Vluchtelingenwerk Vlaanderen samen met collectieven van de zogenaamde sans-papiers een nationaal platform voor een positief migratiebeleid gelanceerd: In My Name – Nationaal Platform. Dat wil meer doen dan emoties kanaliseren. We pleiten voor een ander, menselijk migratiebeleid, dat rekening houdt met de Belgische werkelijkheid.
Regularisatie
Een nieuw migratiekader en een grondige hervorming van de migratiewetgeving zijn essentieel om een einde te maken aan een systeem dat onrechtvaardige situaties van onwettig verblijf voortbrengt. Denk maar aan buitenlandse werknemers die geen verblijfsvergunning kunnen krijgen, kwetsbare mensen – zoals zieken en slachtoffers van geweld – en mensen op de vlucht voor oorlog of vervolging die geen asiel krijgen.
Uit een recente peiling blijkt dat 58 procent van de Belgen voorstander is van een regularisatiecampagne voor mensen zonder verblijfsvergunning.
Verblijfsaanvragen moeten we onderzoeken op basis van beschermingsbehoeften, gezinsleven of werkgelegenheid in België, zeker gezien de krapte in knelpuntberoepen waarvoor een grote groep mensen die al jaren in ons land verblijven, staat te springen.
Een regularisatiecampagne, op basis van transparante criteria en ondersteund door een onafhankelijke adviescommissie, is noodzakelijk om zowel beleidsmakers als migranten een nieuwe start te bieden. Regularisatie mag geen taboe zijn. Uit een recente peiling blijkt dat 58 procent van de Belgen voorstander is van zo’n campagne.
Wij vragen respect voor de mensenrechten van mensen zonder wettig verblijf, duidelijke en consequent toegepaste verblijfsprocedures, bijzondere aandacht voor mensen in een kwetsbare positie, oog voor de kansen op de arbeidsmarkt, en de moed om duurzame toekomstperspectieven voor migranten te creëren. In ons land, of in hun regio van herkomst.