Een op de drie ouders maakt zich zorgen over de schoolfactuur. Dat concludeert de ouderkoepel voor het vrij onderwijs uit een bevraging. Een op de tien ouders heeft zelfs moeilijkheden om de factuur te betalen. ‘Echt zorgwekkend’, noemt Kim Bogaerts van de koepel de cijfers. Daarom zoekt vzw Krijt al jaren samen met scholen naar mogelijkheden om de kosten te drukken. Al maakt de digitalisering in het onderwijs die opdracht alleen maar moeilijker. Uit een rondvraag bij scholen leerde de vzw vorig schooljaar dat in de helft van de gevallen de kosten voor schoolboeken gelijk bleven of zelfs stegen, óndanks de Digisprong.
‘Een laptop van 700 of 800 euro op de schoolfactuur is geen uitzondering’, zegt Colette Victor van de vzw. ‘Tel daarbij ook nog de schoolboeken, waarvan we de prijzen nauwelijks zien dalen. Zo wordt de Digisprong natuurlijk een dure zaak voor ouders van middelbare scholieren.’ Samen met vervoer vormen schoolboeken en ICT-materiaal de top drie van grootste kosten in het secundair onderwijs.
Goedkopere formules
In 2021 investeerde de Vlaamse overheid het omvangrijke bedrag van 375 miljoen euro om de digitale sprong te maken. Dat geld wordt door scholen op verschillende manieren ingezet. ‘Sommige scholen kopen zelf laptops aan of zoeken naar samenwerkingen om leerlingen een lease- of huurkoopformule aan te bieden’, zegt Victor. ‘Maar dat is helaas niet overal zo.’
‘In uitzonderlijke gevallen is een hoge prijs voor een laptop een bewuste strategie van de school om een bepaald publiek buiten te houden.’
Colette Victor - vzw Krijt
Volgens vzw Krijt kost een laptop met een huursysteem jaarlijks gemiddeld 74 euro. Heel wat minder dus dan de volledige aankoop van een laptop. Victor: ‘Nochtans zijn er nog veel scholen die gewoon de nieuwprijs van honderden euro’s voor de laptop aanrekenen. Dan wordt zo’n schoolfactuur moeilijk voor een gezin in armoede of met meerdere kinderen. In uitzonderlijke gevallen is zo’n hoge prijs zelfs een bewuste strategie van de school om een bepaald publiek buiten te houden. Al zal dat nooit luidop gezegd worden.’
Stoeltjesgeld
Middelbare scholen zijn in principe vrij in de keuze van verplicht materiaal en dus de kosten, na formeel overleg met ouders en leerlingen. Dat is anders dan in het basisonderwijs. Daar betalen ouders sinds 2008 nooit meer dan een wettelijk bepaald bedrag dankzij de maximumfactuur. Althans, dat is de theorie. Want ondertussen hebben scholen andere manieren moeten zoeken om de kosten de baas te blijven. Zo ontstond bijvoorbeeld het stoeltjesgeld of de boterhammentaks, een vergoeding voor louter de aanwezigheid op school tijdens de middagpauze. Kosten voor zulke soorten opvang vallen namelijk buiten de strikte maximumfactuur.
In 2005 betaalden volgens een steekproef minder dan twee op de tien kinderen in het basisonderwijs stoeltjesgeld, gemiddeld zo’n 34 euro per jaar. Bij de laatste bevraging door het Steunpunt Onderwijs Onderzoek in 2019 betaalden al zes op de tien kinderen voor het gebruik van de refter. Ook de prijzen zijn door de tijd heen omhooggegaan. In 2019 betaalde een kleuter doorsnee 52 euro aan stoeltjesgeld per jaar, in de lagere school 72 euro. Al vragen sommige scholen (veel) meer om de middagpauze op school door te brengen, tot zelfs 460 euro per jaar. Bovenop de maximumfactuur, die dus ook geen sluitend antwoord blijkt te bieden op de oplopende schoolkosten. Toch zou een maximumfactuur in het secundair onderwijs wel z’n nut hebben, volgens vzw Krijt. ‘Het zet scholen aan om alle kosten kritisch onder loep te nemen.’
Onderwijsvakbonden reageren
Volgens het Christelijk Onderwijzersverbond (COV), de grootste Vlaamse vakbond in het basisonderwijs, kan een maximumfactuur alleen maar werken als scholen voldoende werkingsmiddelen hebben om de kosten te betalen. 'Daar knelt al jaren het schoentje', reageert Marianne Coopman, algemeen secretaris COV.
'In het basisonderwijs werken we al jaren met een maximumfactuur. Die beschermt ouders tegen oplopende schoolkosten. Er is ook een keerzijde van de medaille. De snel stijgende rekeningen voor pedagogisch materiaal, bijkomend onderhoud, energie en uitstappen maken het voor vele basisscholen moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Personeelsleden schieten bij uit eigen portemonnee voor boeken en klasmateriaal. Onderzoek van COV wees in het verleden uit dat personeelsleden per schooljaar meer dan 200 euro uit eigen verdiensten bijleggen. Dat is onaanvaardbaar. Bovendien organiseren heel wat scholen sponsoracties zoals pannenkoekfeesten en quizavonden die ’s avonds of in het weekend bijkomende inzet vragen van de schoolteams. Het behoort niet tot de opdracht. Kun je je inbeelden dat een bedrijf aan zijn personeel zou vragen om geld in te zamelen zodat ze zelf in goede omstandigheden kunnen werken?'
'Ook het probleem van de middagopvang raakt nog steeds niet opgelost. De Vlaamse overheid maakt zo goed als geen middelen vrij voor die buitenschoolse kinderopvang of de organisatie van de refter. Wij vinden het niet logisch dat leraren daar dan zelf voor moeten instaan en een vrijwilligersvergoeding krijgen. Aan een dokter vraag je ook niet om tijdens de middagpauze de lunch in het ziekenhuis te voorzien. Daar is personeel voor nodig.'
Een maximumfactuur in het secundair onderwijs is niet de oplossing en bovendien ook moeilijk te realiseren, volgens de Christelijke Onderwijscentrale (COC), de grootste onderwijsvakbond in Vlaanderen.
'Zomaar een maximumfactuur invoeren daar geloven wij niet', stelt Koen Van Kerkhoven, secretaris-generaal COC . 'De reële kosten binnen het secundair onderwijs zijn zeer sterk afhankelijk van de studierichting en het studieaanbod. De kosten in een ASO-richting zijn niet te vergelijken met die in een richting voeding waar leerlingen worden opgeleid tot chef-restaurant. Ook voor de realistatie van de leerplandoelen moeten onvermijdelijk kosten worden gemaakt. Bijvoorbeeld voor uitstappen van het vak aardrijkskunde. Dat zijn geen plezierreizen maar die dienen om leerdoelen te realiseren en die moeten dan op de juiste locatie worden geïllustreerd.'
'We moeten meer inzetten op een kostenbeheersingsysteem in overleg met de ouders en kritisch onderzoeken waar middelen al dan niet moeten worden uitgegeven. Als handboeken worden aangekocht moeten die ook effectief worden gebruikt, wat nu niet altijd het geval is. Eindreizen kunnen betaalbaar worden gehouden en er kunnen spaarsystemen voor ingezet worden. Kinderen hebben het recht om een laptop te kunnen gebruiken en de Vlaamse overheid zorgde voor budget. Eigenlijk zouden ze daar niet meer voor mogen betalen. Ouders zouden deze problematiek moeten aankaarten in de schoolraad.'
Zowel COV als COC is bezorgd om de koopkracht van de gezinnen en de gelijke kansen in het onderwijs. 'Ook die zorgen wegen op onze schoolteams. Maar dan moet je er als overheid ook voor zorgen dat scholen de kans en de middelen krijgen om het nodige te doen', klinkt het unaniem.
