In de zomer van 2024 publiceerde socioloog Wim Van Lancker (Universiteit Antwerpen) een actualisering van zijn rapport Armoede en de lage middenklasse in België en Vlaanderen. Tegen een decennialange trend in, was er voor het eerst bewijs dat de armoede in België afnam, en wel met 2,5 procent tussen 2018 en 2022.
Stijgende tewerkstelling, samen met een bewust beleid om de sociale uitkeringen te verhogen, zorgden voor ‘tienduizenden gezinnen met stabielere inkomens en betere koopkracht’, aldus Van Lancker. Dat de Arizona-partijen voorstellen doen om opnieuw te snoeien in de sociale uitgaven nu de groei van de werkgelegenheid enigszins terugvalt, dreigt die historische trendbreuk teniet te doen.
LEES OOK
Beleidsvoorstellen die pleiten voor de beperking van sociale rechten vertrekken vaak vanuit een ideologische benadering waarbij de schuld voor armoede bij de mensen zelf gelegd wordt. Ze gaan echter voorbij aan de talrijke wetenschappelijk studies en de gedocumenteerde ervaringskennis van de direct betrokkenen die aantonen wat wel en niet werkt in de praktijk.
Neem nu het voorstel om de sociale uitkeringen te begrenzen om mogelijke werkloosheidsvallen te vermijden. Een OESO-rapport van juni 2022 laat zien hoe de invoering van de versterkte degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen niet geleid heeft tot hogere tewerkstelling. In 2018 werd dat trouwens al wetenschappelijk aangetoond door René Lehwess-Litzmann en Ides Nicaise (HIVA-Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving).
Een versterkte degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen leidt niet tot hogere tewerkstelling.
In december 2022 trok de Raad van de Europese Unie haar eigen conclusies: ‘Hoewel het duidelijk is dat het inkomen uit werk (…) hoger zou moeten zijn dan het inkomen uit uitkeringen, zijn er geen aanwijzingen voor een significant negatief effect op de kans om een baan te vinden voor mensen die een minimuminkomenssteun ontvangen.’
Van het ‘risico’ dat uitkeringen boven de armoedegrens mensen afremmen in hun zoektocht naar werk is dus geen enkel bewijs. Van het negatieve effect van armoede op tewerkstellingskansen, daarentegen ...
Waardige uitkeringen
Wat is dan wel nodig om tewerkstellingskansen voor mensen in armoede te verhogen? Waardige uitkeringen spelen net een positieve rol. Als je naar de verhalen luistert van mensen in armoede, zij die ervaring hebben met de effecten van armoede, wordt het snel duidelijk hoe moeilijk het is om uit de stress te geraken om te kunnen rondkomen en voldoende mentale ruimte te hebben om een job te zoeken.
Hoe armoede je bandbreedte versmalt en op lange termijn plannen onmogelijk maakt is trouwens ook wetenschappelijk bewezen. Daarnaast wordt er vaak, terecht, gewezen op de kosten voor kinderopvang, kledij en mobiliteit die horen bij een job. En werk zoeken kost ook geld. In plaats van het verschil tussen werk en werkloosheid te vergroten door mensen nog meer de armoede in te duwen, wordt beter werk gemaakt van toereikende minimumlonen en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden.
Succesvol beleid is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en beleidsmakers luisteren best naar de ervaringen van de direct betrokkenen.
Armoede is een complex probleem dat niet enkel een tekort aan financiële middelen inhoudt, maar ook tot uitsluiting leidt op verschillende dimensies die onderling samenhangen, zoals huisvesting, gezondheid, school, werk en vrijetijdsbeleving. Die complexiteit betekent niet dat we ons moeten neerleggen bij de hardnekkigheid van armoede.
Het onderzoek van Wim Van Lancker toont aan dat het beleid het tij kan doen keren. Voorbeelden uit het buitenland bevestigen dat, zie onder meer de Housing First-strategie in Finland waarmee het land zelfs op weg is om het aantal dak- en thuisloze mensen tot nul te brengen. Succesvolle beleidsstrategieën hebben met elkaar gemeen dat ze gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek en dat beleidsmakers luisteren naar de ervaringen van de direct betrokkenen en deze in rekening brengen. Dit laatste zorgt trouwens ook tot een gedragen beleid en heeft dus een belangrijke democratische waarde.
Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN)
Om hun stem effectief te vertegenwoordigen, werkt BAPN nauw samen met zijn leden, vier regionale netwerken voor armoedebestrijding (het Vlaams Netwerk tegen Armoede, le Réseau de Lutte contre la Pauvreté, le Forum – Bruxelles contre les Inégalités, het Brussels Platform Armoede).
Dat stelt BAPN in staat om voeling te houden met de ontwikkelingen op het terrein en collectief gedragen standpunten te uiten, die beleidsmakers adviseren. Daarnaast werkt BAPN in het kader van zijn beleidsdossiers samen met andere middenveldorganisaties.
7 strijdpunten die écht het verschil maken
Met zeven strijdpunten wil BAPN de strijd tegen armoede en sociale ongelijkheden bovenaan op de politieke agenda brengen. Dat is des te belangrijker in het licht van de plannen van de Arizona-partijen. We moeten van het begin van het dalende armoederisico en echte, langdurige en duurzame trendbreuk maken. Onze analyses en aanbevelingen vertrekken van een rechtenbenadering en zijn opgesteld samen met mensen in armoede. Zij hebben tot doel te komen tot structurele oplossingen die werkelijk een verschil maken op het terrein.
Dit is onze uitnodiging aan alle politieke partijen om zich in te zetten voor een krachtig beleid tegen armoede.
Dit is onze uitnodiging aan alle politieke partijen om zich in te zetten voor een krachtig beleid tegen armoede. We vragen hen om in gesprek te gaan met mensen die in armoede leven. Het antwoord op de vraag hoe armoede aangepakt moet worden, zal namelijk niet vanzelf komen. Het is het resultaat van bewust beleid, van keuzes die gemaakt worden en van de ideeën die aan dat beleid ten grondslag liggen.
1. Waardig inkomen is de basis voor een waardig bestaan
Toereikende, toegankelijke inkomens en de afschaffing van het statuut van samenwonende moeten de financiële kwetsbaarheid van een groeiende groep mensen én het risico op nog meer armoede wegnemen.
2. Hernieuwbare energie in een gezond woon- en leefklimaat voor iedereen
De klimaat-, de woon- én de energiecrisis nopen tot een gecoördineerde aanpak over sectoren en beleidsniveaus heen, met sociale maatregelen die kwetsbare mensen niet verder afrekent maar beschermt en meeneemt in transities.
3. Toegankelijke dienstverlening, tegen non take-up en digitalisering zonder meer
Een sterk sociaal vangnet zonder gaten moet de onderbescherming tegengaan door drempels en voorwaarden af te bouwen in de toegang tot sociale rechten en diensten, door onder andere een hervorming van het Geïndividualiseerd Contract voor Maatschappelijke Integratie (GPMI). Fysieke hulp- en dienstverlening is primordiaal en de participatie aan de digitale wereld dient verzekerd te zijn voor iedereen.
4. Toegankelijke gezondheidszorg voor mensen zonder wettig verblijf
De hervorming van de Procedure Dringende Medische Hulp moet de vele hindernissen wegnemen die aan mensen zonder wettig verblijf de toegang verhinderen tot basisgezondheidszorg.
5. Participatie is deelnemen en deelhebben
Omdat participatie tot structurele oplossingen leidt, zijn investeringen nodig in de ondersteuning van dialoogprocessen met mensen in armoede, solide partnerschappen tussen beleid en armoedeverenigingen. Een wettelijke verankering van participatie in een sterke federale armoedewet is noodzakelijk om de vrijblijvendheid van vandaag weg te nemen.
6. Menswaardig uit de schulden raken is een recht
Een doortastende, maar menswaardige strijd tegen overmatige schuldenlast moet een halt toe roepen aan de schuldenindustrie en de schuldhulpverlening versterken, met onder andere een hervorming van de collectieve schuldenregeling.
7. Maak komaf met dak- en thuisloosheid
Een efficiënte strijd tegen dak- en thuisloosheid versterkt preventief de inkomens- en woonsituaties. De installatiepremie en het referentie-adres moeten hervormd worden tot krachtige instrumenten. Coördinatie, regie en samenwerking tussen de verschillende bevoegdheidsniveaus en instanties is de voorwaarde tot een sluitende aanpak.
Plejaden
We hebben een collectieve verantwoordelijkheid om armoede te bestrijden. Dat vraagt om continue inzet en samenwerking van alle lagen van de samenleving. In lijn met onze oproep nodigt BAPN individuen, verenigingen en organisaties uit om hun initiatieven kenbaar te maken en zo bij te dragen aan de zichtbaarheid van de strijd tegen armoede.
Met die gezamenlijke inspanning kunnen we bouwen aan een rechtvaardigere wereld – die niet alleen nodig is, maar ook mogelijk – waarin armoede en sociale uitsluiting tot het verleden behoren. Net als het zevengesternte, beter bekend als de Plejaden, stralen we samen een kracht uit die groter is dan de som van de delen.