Marlies*, 32 en mama van twee kindjes, vraagt aan de verpleegkundige of het normaal is dat ze zoveel last heeft van de naald die in de poortkatheter steekt. Marlies ligt voor enkele uren aan het infuus waarlangs de zakken chemo haar lijf binnenstromen. ‘De naalden van vorige keer zijn er niet’, aarzelt de verpleging.
Marlies gaat naar huis met pijn, en met een strip Motilium tegen de chemomisselijkheid. ‘Maar dat helpt geen zier. Je voelt je ellendig. Je houdt dagen geen eten en drinken binnen, terwijl je veel moet drinken om de gifstoffen af te voeren. Eten en op gewicht blijven zijn ook belangrijk om de ziekte te bevechten.’
Marlies krijgt geen passende naald en medicatie, terwijl die wel bestaan. Alleen is er in België anno 2023 een tekort. ‘Je wil als patiënt niet moeilijk doen, je kent bovendien niet per se het alternatief. Kanker is al een zwaar kruis om te dragen. Als je hoort dat er in het buitenland wel voldoende beschikbaar is, voel je je in de steek gelaten. Dit is er te veel aan.’
Lange zoektocht
Klaartje Decaluwe is huisarts. Ze bevestigt het verhaal van Marlies. ‘Medicatie tegen de zwaardere misselijkheid is onbeschikbaar. Tenzij inspuitingen, maar dat berokkent meer schade en houdt meer risico’s in. Dan zou drie keer per dag verpleging moeten langskomen.’
Decaluwe is door de stockbreuken genoodzaakt haar voorschrijfgedrag aan te passen naar een oplossing die niet de beste is. Dat merkt ze ook in het dienstverleningscentrum waaraan ze is verbonden. ‘We moeten overschakelen op anti-epileptica en antipsychotica met een andere werking en veel meer bijwerkingen. Dat leidt soms tot crises bij de patiënt en dus ook voor de opvoeders. Het evenwicht van deze medicatie is heel broos en aan het juiste hulpmiddel gaat vaak al een lange zoektocht vooraf.’
Ook oogdruppels, bloeddruk-, en anticholesterolmedicatie zijn schaars, verdwijnen zelfs permanent uit de rekken, of worden vervangen door een zwaarder alternatief met meer bijwerkingen. Urinezakken en blaassondes zijn niet, of enkel nog in klein formaat voorradig. ‘Dat betekent vaker wisselen, meer risico op infectie en duurder. Frustrerend, zowel voor de patiënt als voor de arts.’
344 geneesmiddelen onbeschikbaar
Vandaag zijn er volgens het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) 344 geregistreerde geneesmiddelen niet beschikbaar. Vooral oudere geneesmiddelen die relatief goedkoop zijn. Er zijn veel oorzaken, maar zuiver winstbejag is een belangrijke drijfveer. Jocelijn Stokx, apotheker en expert geneesmiddelenbeleid bij CM, reageert: ‘Farmaceutische bedrijven concentreren hun productie en opslag steeds meer op enkele sites in lageloonlanden. Daardoor zijn er grote gevolgen als er één bepaalde grondstof ontbreekt. Er kunnen ook tekorten ontstaan als groothandels medicatie bedoeld voor de Belgische markt exporteren naar het buitenland om daar met winst te verkopen. Of als een geneesmiddel van de markt wordt gehaald door een gebrek aan rendabiliteit.’
'Farmaceutische bedrijven concentreren hun productie en opslag steeds meer op enkele sites in lageloonlanden.'
Jocelijn Stokx, expert geneesmiddelenbeleid bij CM
Er wordt op het FAGG gewerkt aan een stock-monitoringinstrument waarbij bedrijven, groothandelaars, apotheken en ziekenhuizen hun voorraden moeten doorgeven voor bepaalde geneesmiddelen, om preventief te kunnen ingrijpen. Er is ook een voorstel om op Europees niveau strategische stocks aan te leggen van bepaalde essentiële geneesmiddelen, al is er veel discussie over wat essentiële geneesmiddelen zijn. Bovendien kan de overheid sinds kort de export van geneesmiddelen beperken bij tekorten.
Markt faalt
De Belgische overheid nam dus al heel wat initiatieven. Maar het blijft een doekje voor het bloeden. ‘Gezondheidzorg is een basisrecht’, stelt Stokx. ‘Ook farmaceutische firma’s moeten verantwoordelijkheid nemen. De leverplicht van geneesmiddelen moet afdwingbaar zijn. Daarnaast is ook een correcte prijsbepaling belangrijk, zowel voor nieuwe, duurdere geneesmiddelen als voor oudere geneesmiddelen. Maar de overheid moet nog verder gaan en bijvoorbeeld zelf aanbestedingen plaatsen voor de productie van geneesmiddelen in een Europese samenwerking. Want het is overduidelijk dat de marktwerking faalt.’
*Marlies is een schuilnaam.
Dafalgan reageert
Nadat Visie het verhaal achter de geneesmiddelentekort bracht, contacteerde UPSA Belgium de redactie. UPSA Belgium, het laboratorium achter pijnstiller Dafalgan, liet de redactie met een bijgaand persbericht weten dat ‘dat er geen productie- of voorraadtekorten zijn van Dafalgan (UPSA’s paracetamol) in de Belgische apotheken.’
Navraag leert echter dat er weldegelijk ook onder de Dafalgan-pijnstillers tekorten zijn. Zo is volgens Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten bijvoorbeeld de zetpil voor kinderen met 80 milligram paracetamol al sinds 2 februari niet meer beschikbaar. Ook aan de variant met 300 milligram is er sinds vorige maand een tekort.
Daarnaast valt door de reactie van UPSA Belgium de stilte onder de andere producenten van geneesmiddelen en medisch materiaal nog meer op. Het artikel verwijst naar tekorten aan medicijnen tegen zware misselijkheid, anti-epileptica en antipsychotica, en naar onbeschikbaarheid van medisch materiaal zoals urinezakken en naalden. Uit die hoek bleef het oorverdovend stil.
