Sommige politici liepen zich de voorbije maanden haast voor de voeten om mensen die thuisblijven om voor de kinderen of voor langdurig zieken te zorgen met de vinger te wijzen. Allerlei dwingende voorstellen en maatregelen om hen naar de werkvloer te sturen passeerden de revue. ‘Meer dan de helft van de langdurig zieken zijn vrouwen. Dat komt omdat zij vaak fysiek zware jobs uitoefenen en omdat ze door de bijna onhoudbare combinatie van werk en onbetaalde zorg vaker in burn-outs terechtkomen.’
‘Terwijl een gelijk uurloon voor gelijk werk intussen in België zo goed als een feit is, blijft er nog steeds een grote loonkloof door tal van andere redenen’, verklaart Marte Billen, genderexperte bij het ACV. ‘Vrouwen hebben nog steeds een lager inkomen omdat zij vaak in sectoren terechtkomen met slechtere loonvoorwaarden. Ze werken bovendien vaker deeltijds.’
‘Daarbij is deeltijds werk dikwijls geen bewuste keuze’, voegt Billen toe. ‘Vrouwen zijn vaker aan de slag in sectoren zoals de verkoop of de zorg, waar deeltijdse contracten de standaard zijn. Uit een onderzoek van ACV Puls bleek dat een meerderheid van hen liever voltijds aan de slag zou zijn, maar dat de werkgever dat doorgaans weigert.’
De ouderschapsverlofkloof
Deeltijds werk heeft naast een lager loon nog een ander nadeel: het maakt de opname van tijdskrediet onmogelijk. Wim Van Lancker, professor sociaal werk en sociaal beleid aan de KU Leuven, stelt bovendien dat alle ondersteunende verlofregelingen en stelsels zoals het ouderschapsverlof slecht toegankelijk zijn. ‘We blijven een land met heel beperkte verlofstelsels. Die worden bovendien slecht vergoed met forfaitaire bedragen. Ons ouderschapsverlof is het uiterste minimum van wat Europa oplegt. Een kwart van de vrouwen zal nooit aanspraak kunnen maken op het ouderschapsverlof omdat je minstens twaalf maanden bij dezelfde werkgever moet werken. Veel vrouwen zijn via uitzendcontracten of andere kwetsbare statuten tewerkgesteld, en kunnen er dus geen beroep op doen.’
‘Ons ouderschapsverlof is het uiterste minimum van wat Europa oplegt.’
Professor Wim Van Lancker
‘Het gevolg is dat slechts 39 procent van de ouders hun ouderschapsverlof opnemen. Voor wie een hoog inkomen heeft, is het verschil tussen de forfaitaire uitkering en het loon te hoog. En voor gezinnen met een laag inkomen is er vaak onvoldoende buffer om rond te komen wanneer een van de inkomens vermindert. Wie er wel gebruik van maakt, kiest er vaak voor om het verlof door de ouder met het laagste loon te laten opnemen, en dat zijn in veruit de meeste gevallen vrouwen’, weet Van Lancker. ‘Sinds februari is de toegang verstrengd, waardoor wie deeltijds werkt geen deeltijds tijdskrediet meer kan opnemen en enkel ervoor kan kiezen om voltijds thuis te blijven. Dus de helft van de vrouwelijke werknemers wordt bij voorbaat uitgesloten van deeltijds tijdskrediet, terwijl zij net het gros van de zorgtaken op zich nemen.’
Scandinavisch model
Volgens een studie van de ULB lijden vrouwen een inkomensverlies van zo’n 43 procent tot acht jaar na de geboorte van hun eerste kind. Bij mannen wordt geen dergelijke daling vastgesteld. Vrouwen dreigen ook vaker arbeidsongeschikt te worden. Volgens de onderzoekers is er echter een simpele oplossing, namelijk vaders en meeouders verplicht geboorte- en ouderschapsverlof laten opnemen. Van Lancker wijst daarvoor naar het hoge Noorden waar dergelijke problemen al lange tijd opgelost zijn. ‘In Scandinavische landen is het inkomensverlies beperkt, omdat ouders daar 80 procent van hun vorig loon krijgen in plaats van een forfaitair bedrag zoals bij ons. Bovendien worden beide ouders gestimuleerd om hun ouderschapsverlof op te nemen. Dat zorgt ervoor dat bijna 90 procent van alle ouders daarvan gebruikmaakt.’
‘De helft van de vrouwelijke werknemers wordt bij voorbaat uitgesloten van tijdskrediet.’
Professor Wim Van Lancker
‘Maar ook na het ouderschapsverlof zijn maatregelen nodig. Wie thuis wil blijven om voor het gezin te zorgen moet dat kunnen, maar moet ook kunnen terugkeren naar het werk wanneer die persoon dat wil. Ik denk niet dat je een samenleving wilt creëren waar een overheid beslist hoe je je kinderen moet opvoeden. Je moet er daarom niet alleen voor zorgen dat er voldoende kwalitatief werk voorhanden is, maar ook dat het toegankelijk is. Als je meer vrouwen op de arbeidsmarkt wilt, dan moet je eerst en vooral alle ongelijkheden wegnemen. Je moet zorgen voor voldoende omkadering door beschikbare en degelijke kinderopvang, door voldoende flexibiliteit om werk en gezin te combineren en door werkbaar werk’, aldus Wim Van Lancker.
Wat beweegt er politiek?
Momenteel onderhandelen de sociale partners over een hervorming van de verschillende verlofstelsels, waarna zij een advies zullen overmaken aan het parlement.
Federaal parlementslid Nahima Lanjri (CD&V): ‘De huidige stelsels hebben absoluut een betere vergoeding nodig. We denken aan een pakket met kindvolgend verlof, waarvan een deel van het geboorteverlof door beide ouders opgenomen moet worden. Gezinnen waarin beide ouders hun zorgverlof opnemen worden beloond met een uitbreiding van het verlof. Ook plusouders en grootouders zouden gebruik kunnen maken van dat zorgverlof.’
Federaal parlementslid Anja Vanrobaeys (Vooruit): ‘Er is een ondoorzichtig kluwen aan verschillende stelsels met andere voorwaarden ontstaan. Wij willen een toegankelijker, eenvoudiger systeem waarbij mensen een tijdrekening hebben. Die kunnen ze naargelang hun eigen noden gebruiken. Dat kan voor de opvang en zorg van kinderen zijn, mantelzorg, rouwverlof … Iedereen heeft nood aan flexibiliteit en een degelijke work-lifebalans.’
