Wie vandaag www.eenlandvoordetoekomst.be bezoekt, ziet nog een ‘pagina in opbouw’. Maar vanaf 25 april hoopt minister van Binnenlandse Zaken en Democratische Vernieuwing Annelies Verlinden (CD&V) op een toestroom van onbevangen democratische ambitie. Burgers zullen zich op het online platform kunnen uitspreken over de grote vraagstukken van het Belgische staatsbestel: van de werking van het parlement, over onze fundamentele rechten, tot de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende overheden.
Open vragen mogen we verwachten, opgesteld in samenspraak met een expertengroep en voorzien van context. ‘Wat we absoluut niet willen’, maakt minister Verlinden zich sterk, ‘is een loutere peiling naar wat de meerderheid ergens van vindt. Iets als: 53 procent van de respondenten wil de Senaat afschaffen. We willen open aanbevelingen en ideeën over de toekomst van ons land.’
Die nationale brainstorm – ‘een groots experiment dat we in België nog nooit op die schaal gedaan hebben’ – moet op termijn uitmonden in een nieuwe staatshervorming. Dat is alvast een cultuurverandering tegenover de staatshervormingen bedisseld in kastelen en paleizen. Voor Walter Zinzen, al decennialang een fervent criticaster van achterkamerpolitiek en almachtige partijvoorzitters, is het maar de vraag wat de burgerbevraging zal opleveren. ‘De suggesties zullen zeer verscheiden zijn’, stelt de oud-journalist. ‘Het volk spreekt nu eenmaal niet met één stem.’
Verlinden: ‘De bedoeling is om te werken aan het vertrouwen tussen burger en politiek. Ik beweer niet dat je de kloof met de burger meteen wegwerkt met een online platform, maar het is een puzzelstuk in een breder verhaal. Het is een poging om mensen die nu het gevoel hebben dat naar hen niet geluisterd wordt, hun zeg te kunnen laten doen.’
Is een online burgerbevraging datgene waarop mensen die zich niet gehoord voelen, aan het wachten zijn?
Zinzen ¬ ‘Dat is de grote vraag. Ik vrees dat vooral mensen zullen deelnemen die sowieso al belangstelling voor de thema’s hebben. Eén van mijn problemen met burgerpanels is dat het zich uitsluitend richt tot mensen met een minimum aan opleiding en interesse.’
'Als je individueel deelneemt aan een burgerbevraging is het algemeen belang soms ver weg'
Walter Zinzen
Verlinden ¬ ‘Dat moeten we niet ontkennen, maar hopelijk is dat een grote groep die ook kan spreken namens zijn omgeving. Het is ook geen pop poll. Als je je moet uitspreken over de toekomst van de Senaat, moet je dat wel doen vanuit een bepaalde visie. We hebben lang nagedacht over hoe we die democratische vernieuwing zouden vormgeven. In Frankrijk heb je gelijkaardige oefeningen gehad, tien jaar geleden hadden wij de G1000 (burgeroverleg van duizend geloten Belgen, red.). Maar een online burgerpanel is geen magische oplossing om het vertrouwen van burgers in de politiek te vergroten, ik denk niet dat er één magische oplossing bestaat.’
Zinzen ¬ ‘Is een van de redenen van de kloof tussen burger en politiek niet dat de bevolking zich niet meer vertegenwoordigd voelt door haar vertegenwoordigers? In alle partijen worden de parlementsleden geconfronteerd met de orders van het hoofdkwartier. Ministers en partijvoorzitters voelen zich eerder gehinderd door het parlement. Moet uw democratische vernieuwing geen maatregelen nemen die het parlement weer naar de kern van de zaak brengen? Zet u niet in uw bevraging: Moeten onze parlementsleden, zoals in de grondwet staat, niet de soevereine natie vertegenwoordigen, in plaats van hun partij?’
Verlinden ¬ ‘Vragen zoals naar de ideale kieskring of naar de rol van de Senaat komen aan bod. Ik ben geïnteresseerd in wat de sleutel kan zijn om het parlement te laten doen wat het moet doen. Maar in de anderhalf jaar dat ik minister ben, heb ik niet het gevoel dat het parlement alleen de particratie vertolkt. Natuurlijk, als men stemt, stemt men per fractie. Maar daaraan gaat een proces vooraf waarin parlementsleden op eigen initiatief ontwerpen op de agenda zetten, beïnvloeden en bijkleuren. Ze doen meer dan doortelefoneren wat de partijleiding hen zegt.’
In een interview noemt politiek filosoof Anton Jäger participatietrajecten zoals burgerpanels ‘een pseudo-oplossing die de huidige aanval op het middenveld voortzet’.
Verlinden ¬ ‘Dat is vooreerst absoluut niet de bedoeling. Integendeel. Ik denk dat er voor het middenveld een belangrijke rol weggelegd is om mensen samen te brengen over deze thema’s. Je kunt zowel individueel als met een organisatie deelnemen aan de bevraging – dat kan een klas zijn, een gemeenteraad, of een middenveldorganisatie.
'Ik zou de burgerspanels niet afzetten tegen het middenveld'
Annelies Verlinden
We hebben expliciet tools ontwikkeld om die organisaties en lokale besturen een draaiboek te geven om dialoogmomenten te organiseren en ook minder voor de hand liggende burgers te betrekken. Ik zou de burgerpanels niet afzetten tegen het klassieke middenveld.’
‘Anderzijds is de vraag of het klassieke middenveld een antwoord kan zijn op de verzuchting dat mensen zich niet meer gehoord voelen. Is dat wel voldoende open en transparant om te zeggen dat het gemiddelde inwoners vertegenwoordigt? Ik weet niet hoe twintigers vandaag naar het middenveld kijken.’
Zinzen ¬ ‘Toch heeft die individualisering ook een, met enige overdrijving, gevaarlijke kant. Als je individueel reageert op al die vragen, bestaat het risico dat het individuele belang primeert en het algemeen belang ver weg blijft. Dat zie je in nieuwe actiegroepen die vaak gaan over zeer individuele en lokale dingen.’
Verlinden ¬ ‘Daar proberen wij aan tegemoet te komen. We vragen: Ga in dialoog vooraleer je je mening op het platform zet.’
Zinzen ¬ ‘Maar die dialoog moet je houden zoals wij dat nu doen. Online zie ik dat niet gebeuren.’
Stel dat de burgerbevraging aan het einde van de rit een groot succes blijkt en mooie ideeën heeft voortgebracht – wat dan?
Verlinden ¬ ‘De bedoeling is dat er een vervolgtraject komt, niet dat de resultaten geklasseerd worden met een rapport. Mijn grote wens is dat de burgerbevraging tot ideeën leidt op basis waarvan parlementsleden initiatieven kunnen nemen. Ik hoop echt dat we daarmee een soort nieuwe energie in het parlement kunnen blazen.’
