Uzziel Twagilimana (l.) en Réginald Moreels (r.)
Uzziel Twagilimana (l.) en Réginald Moreels (r.) © Stefaan Beel

Terwijl de sociale zekerheid in België eind december tachtig kaarsjes uitblies, staat ze elders ter wereld in haar kinderschoenen. Réginald Moreels en Uzziel Twagilimana weten hoe kwetsbaar sociale bescherming is in conflictgebieden.

Simon Bellens
 29 januari 2025

Dit artikel is de uitgebreide versie van het interview dat verscheen in Visie.

Voor zijn humanitaire werk in conflictgebied benoemde Koning Filip Réginald Moreels in november tot Commandeur in de Kroonorde. In de middelgrote stad Beni, in Oost-Congo, richtte hij recent een noodziekenhuis op, binnenkort gaat hij er weer naartoe. Terwijl rebellenlegers, onder meer aangestuurd door Rwanda, er in een spiraal van geweld verwikkeld zijn en vechten om de grondstoffen die onze batterijen, zonnepanelen of smartphones maken, wil Moreels er een ‘minimum aan gezondheidszorg’ opbouwen.

'Sociale zekerheid is de basis van een democratie. Daarom noem ik de Verenigde Staten geen democratie meer.'

Réginald Moreels

‘Je moet overal durven komen’, zegt hij. ‘Zeker ook waar andere organisaties en internationale instellingen wegblijven. Ik geloof dat je ook in een conflictgebied een duurzame werking kunt opzetten. Dat we niet iedereen kunnen helpen is al te vaak een slogan om helemaal niets te doen.’

Het stelt scherp hoe precair gezondheidszorg en sociale zekerheid zijn in heel wat landen in het Globale Zuiden, zegt Uzziel Twagilimana, die voor WSM met wereldwijde partners werkt aan sociale bescherming. ‘In landen zoals de Democratische Republiek Congo werken bijna negen op de tien mensen in de informele economie, zonder arbeidscontract of statuut. Zij hebben geen bescherming als ze ziek worden of inkomen verliezen.’ 

 

Uzziel Twagilimana

23907806 vierkant
Uzziel Twagilimana vluchtte uit Rwanda tijdens de ongeziene verschrikkingen en de genocide (1994) en is vandaag adjunct-directeur bij ngo WSM. Daar overziet hij de programma’s voor internationale samenwerking. Daarvoor was hij coördinator voor de werking met partners in West-Afrika.

Réginald Moreels

23907806 vierkant
Réginald Moreels werkte als chirurg in verschillende oorlogsgebieden, met name in Oost-Congo, en was medeoprichter van de Belgische afdeling van Artsen Zonder Grenzen. Vandaag werkt hij nog in een ziekenhuis in Beni. Voor CD&V was hij eind jaren 90 minister van Ontwikkelingssamenwerking. Pax Christi Vlaanderen riep hem onlangs uit tot Ambassadeur voor de Vrede.

 

MOREELS ¬ ‘Onze sociale zekerheid is de beste van wereld, en de financiering ervan komt met name van bijdragen uit werk. Zonder formalisering van de economie denk ik niet dat je een sociale zekerheid kunt hebben. Nochtans is sociale zekerheid de basis van een democratie. Daarom noem ik de Verenigde Staten geen democratie meer.’ 

De bevolking heeft in Congo na generaties van corruptie en conflict nog maar weinig vertrouwen in de overheid.

TWAGILIMANA ¬ ‘Gelukkig is er een rijk middenveld aan sociale bewegingen die basiszorg proberen te leveren. Met vrijwillige bijdragen sluiten leden zich bijvoorbeeld aan bij lokale mutualiteiten. Maar dat volstaat niet om iedereen te verzekeren. In Congo is nauwelijks 1,8 procent van de bevolking op die manier verzekerd. Beter is dat de overheid het middenveld ondersteunt, zoals in Senegal, waar de overheid ledenbijdragen aanvult zodat ziekenfondsen meer bescherming kunnen bieden.’ 

MOREELS ¬ ‘Naar mijn gevoel is er in Congo weinig maatschappelijke solidariteit, terwijl de solidariteit met de familie en de eigen gemeenschap zeer sterk is. Dat kun je alleen oplossen met een systeem van verplichte bijdragen. Al is dat vandaag onmogelijk. Waarom zouden ze in een land met zoveel corruptie geloven dat hun bijdragen de sociale zekerheid van iedereen ten goede komen? De mensen geloven er helemaal niet meer in de autoriteiten. Ze rekenen op niemand, maar verenigen zich in kleine, vaak tijdelijke organisaties. Ik noem dat een volksdemocratie.’ 

'In Rwanda legde president Kagame een universele ziekteverzekering op met verplichte bijdragen zonder overleg met sociale partners. Wat blijft daarvan over als zijn regime instort?'

Uzziel Twagilimana

TWAGILIMANA ¬ ‘Een universele ziekteverzekering met verplichte bijdragen moet altijd de dynamiek van sociale bewegingen in het land erkennen en hen betrekken in het beheer van de sociale zekerheid. Waarom werkt de sociale zekerheid in België goed? Omdat andere partijen dan gewone burgers op een gegeven moment gingen bijdragen aan de financiering van solidaire verzekeringen, namelijk de overheid en werkgevers. Zonder sociale dialoog krijg je geen duurzaam en democratisch systeem.'

'In Rwanda legde president Kagame een universele ziekteverzekering op met verplichte bijdragen, top-down, zonder overleg met sociale partners. Wat blijft daarvan over als zijn regime instort?’

Kagame gaat zijn gang

Met de natuurlijke rijkdom van Congo zou het land een ruimhartige sociale zekerheid voor de hele bevolking kunnen financieren, denkt Moreels. ‘Congo is rijker dan heel West-Europa. Maar het wordt verteerd werd door oorlog en corruptie. Dat zijn de twee allergrootste obstakels om je samenleving te ontwikkelen. Dan heb ik het niet over de kleinschalige corruptie van gewone mensen, die in een corrupt land bijna een vorm van sociale rechtvaardigheid is, maar over mensen die zich verrijken op kap van de samenleving. Zo verspreidt corruptie zich door een samenleving als een kanker met miljoenen uitzaaiingen.’

twagilimana moreels 7Foto: Stefaan Beel

TWAGILIMANA ¬ ‘Het gevolg is onder meer dat de gezondheidsfaciliteiten en apparatuur in veel landen gebrekkig uitgerust is. Er is te weinig gezondheidszorg van voldoende kwaliteit. Daarenboven ontbreekt het in Congo aan een regelgevend kader dat de prijzen reguleert. Dezelfde behandeling kost in het ene ziekenhuis 2.000 dollar en in het andere 500.’ 

MOREELS ¬ ‘In Congo betalen sommigen tot 2.500 dollar voor een keizersnede, terwijl dat een operatie is die in feite niets kost. Als de zorg van onvoldoende kwaliteit is, en de terugbetaling beperkt, spreekt het voor zich dat het moeilijk is om mensen te motiveren om bij te dragen aan een solidaire verzekering.’

TWAGILIMANA ¬ ‘Cultureel leeft soms de idee dat je ziekte aantrekt door je ertegen te verzekeren. We hebben veel werk met maatschappelijke en religieuze leiders om aan bewustwording te doen en om de medische opleiding te verbeteren. We werken met veel partners samen die daar sterk op inzetten. Ook om mensen preventief bewust te maken van gezondheidsrisico’s. De impact van ecologische vervuiling, slechte werkomstandigheden of ongezonde voeding op de gezondheid is gigantisch.’ 

MOREELS ¬ ‘Als ik dat zeg, ga ik tegenwoordig door voor iemand van radicaal-links, maar de strijd voor gezondheidszorg is in de eerste plaats een strijd voor rechtvaardige arbeidsvoorwaarden, een strijd zo oud als priester Daens.’

Wat verwachten jullie van de internationale gemeenschap?

MOREELS ¬ ‘Lokaal werk, zoals in Beni, heeft de meest directe impact, maar volstaat niet om corrupte regimes omver te werpen. 70 procent van de grondstoffen in onze smartphones of batterijen komen uit Oost-Congo, maar de werkomstandigheden zijn erbarmelijk, met veel kinderarbeid. Toch exporteert Rwanda het leeuwendeel, terwijl ze zelf nauwelijks grondstoffen hebben. Merkwaardig, niet? De wereld laat Kagame zijn gang gaan, omdat te veel partijen profiteren van het huidige systeem.’

TWAGILIMANA ¬ ‘Europa heeft nu een zorgplichtrichtlijn die grote bedrijven verplicht om mensenrechten en ecologische maatstaven te respecteren in de hele productieketen. Daar moeten op termijn alle werknemers in kwetsbare sectoren, zoals de mijnbouw, van kunnen profiteren. Maar om de huidige dynamieken structureel te breken, moet de internationale gemeenschap samenwerken met het sociale middenveld. De Wereldbank en het IMF laten dat al te vaak buiten beschouwing. Zij spreken met de overheden, terwijl dat vaak de broeihaarden van corruptie zijn.’

'In Oost-Congo zijn al zeven miljoen slachtoffers gevallen zijn. De huidige internationale structuren, zoals de VN-Veiligheidsraad, schieten tekort. We hebben een coalition of the willing nodig die wél vooruit wil met mensenrechten.'

Réginald Moreels

MOREELS ¬ ‘Ik hekel de lafheid van de internationale gemeenschap in de grote conflicten van onze tijd. In Gaza zijn sinds oktober 2023 wellicht al meer dan 60.000 mensen omgekomen, vooral burgers en kinderen. In Oost-Congo zijn inmiddels al zeven miljoen slachtoffers gevallen zijn. De huidige internationale structuren, zoals de VN-Veiligheidsraad, schieten tekort. We hebben een coalition of the willing nodig die wél vooruit wil met mensenrechten, in weerwil van de internationale gemeenschap.’

Heeft ontwikkelingssamenwerking nog een rol?

MOREELS ¬ ‘Ik heb het liever over internationale samenwerking, want samenlevingen kennen geen eenduidige ontwikkeling. Veel internationale samenwerking heeft nog steeds een paternalistisch en neokoloniaal uitgangspunt. We exporteren veel woorden, maar weinig daden.’

'Onze internationale samenwerking vertrekt van wantrouwen en wil alles controleren.'

Réginald Moreels

TWAGILIMANA ¬ ‘Er is nu eenmaal een ongelijke relatie. De ene partner heeft de middelen, de andere heeft ze nodig. Dat werkt uitbuiting in de hand. Toch is het mogelijk om als gelijkwaardige partners van elkaar leren. Elke omgeving en elke gemeenschap vereisen een eigen manier van werken. We zeggen vaak dat we ons moeten aanpassen aan een overheid, maar in dictatoriale regimes moet je vooral het middenveld ondersteunen. Internationale samenwerking heeft alleen effect als je lokale actoren versterkt. Niet door samen te werken met corrupte regimes.’

MOREELS ¬ ‘Dat vergt vertrouwen in je partners. Bij ons is het vaak andersom. Onze internationale samenwerking vertrekt van wantrouwen en wil alles controleren. Als minister probeerde ik te werken vanuit vertrouwen, maar als je mijn vertrouwen schaadt, kan ik genadeloos zijn.’

De federale onderhandelaars willen besparen door het budget voor ontwikkelingssamenwerking te halveren.

TWAGILIMANA ¬ ‘Als België dat doet, maakt het zichzelf onzichtbaar op het wereldtoneel. Nu al geven we maar de helft van wat we internationaal afgesproken hebben aan ontwikkelingssamenwerking. De sociale zekerheid die we in België kennen is het waard om te verdedigen in andere delen van de wereld. Daarmee bedoel ik niet dat we ons model moeten exporteren, want elk land is anders, maar heel wat landen kunnen leren van het Belgische model.’

'De sociale zekerheid die we in België kennen is het waard om te verdedigen in andere delen van de wereld.'

Uzziel Twagilimana

MOREELS ¬ ‘Die culturele uitwisseling en de ontdekking van de ander is zo waardevol en wezenlijk. Rechtse partijen willen de nationale en internationale solidariteit breken. Die egocentrische terugtrekking op jezelf is niet ethisch. Ontwikkelingssamenwerking regionaliseren is trouwens al helemaal onzinnig. De regio’s hebben er geen enkele ervaring mee.’

U zei eerder dat België de beste sociale zekerheid ter wereld heeft. Toch klagen rechtse partijen over de kostprijs ervan. 

MOREELS ¬ ‘Dat is eigenlijk een schande. Solidariteit is ons dagelijks brood, we hebben het nodig om te leven. In een individualistische samenleving zoals de onze surft een groot deel van de mensen op een golf van onverschilligheid. Dat vind ik een van de allerergste zonden.’

Abonnement De Gids

Neem een abonnement op De Gids!

Aanbevolen

Bonden voeren actie voor doordacht Europees industriebeleid

Meer investeringen in de Europese industrie. Dat is wat de duizenden betogers uit heel Europa van de Europese vakbond IndustriAll vandaag eisten op...
   05 februari 2025

Wordt Indonesië razendsnel een welvaartsstaat?

Indonesië kende de afgelopen twee decennia een sterke economische groei, maar niet iedereen profiteert van de toegenomen welvaart. Het middenveld...
   29 januari 2025

‘Trump beweert dat hij door God gezonden is. Dat is voor...

Op de tweede werkdag van kersvers president Trump, treffen we kersvers gepensioneerd VRT-journalist en Rusland-kenner Jan Balliauw. Trump heeft hij...
   29 januari 2025

Vluchten naar Mars

ACV-voorzitter Ann Vermorgen maakt zich in haar column zorgen over de staat van de wereld, in de dagen na de inauguartie van Donald Trump. ‘Sommige...
   27 januari 2025