Bij de verkiezingen van 9 juni was Les Engagés de grote winnaar in het Franstalige landsgedeelte. Meer nog dan de MR maakte de opvolger van het voormalige cdH grote sprongen voorwaarts. Het maakte de partij van Maxime Prévot zo goed als onmisbaar bij de regeringsonderhandelingen.
Maar na de grootschalige vernieuwingsoperatie die van cdH Les Engagés maakte, zijn de ideologische lijnen van de partij ten noorden van de taalgrens minder helder en bekend dan van het cdH. De alliantie met MR suggereert een voorkeur voor samenwerking ter rechterzijde van het politieke spectrum, maar de banden met het brede middenveld moeten de partij op een sociale koers houden.
De neergang van het Centre démocrate humaniste (cdH), voorheen de Parti social chrétien (PSC), versnelde in het begin van de jaren 2000. De gestage erosie van het electoraat vanaf toen had drie belangrijke structurele oorzaken. Aan de ene kant had de partij moeite om haar basis te vernieuwen, door de vergrijzing van haar kiezers en haar vooraanstaande leden.
Anderzijds slaagde ze er niet in om een sterke ideologische identiteit te behouden. Uiteindelijk leed de partij onder haar regeringsdeelnames, waardoor haar imago onlosmakelijk verbonden werd met dat van een partij van beleidsfiguren in plaats van opgebouwd te zijn rond een coherent politiek project.
Aanzienlijke tegenslagen in achtereenvolgens de lokale verkiezingen van 2018 en de regionale, federale en Europese verkiezingen van 2019 bevestigden de twijfels over het voortbestaan van de partij. Dat zette de deur open voor een transformatie van deze historische speler in het Belgische politieke landschap.
Maxime Prévot
De directe aanleiding voor de geboorte van Les Engagés op 12 maart 2022 was de aanstelling van Maxime Prévot als voorzitter van de partij in januari 2019. Na de verpletterende nederlaag van enkele maanden eerder, en anticiperend op een aanzienlijke tegenslag bij de komende parlementsverkiezingen, nam Prévot de teugels van de partij over, vastbesloten om een grondige hervorming van het noodlijdende cdH uit te voeren.
De sterke controle die Maxime Prévot en Laurent De Briey op het vernieuwingsproces uitoefenden, fnuikte het deliberatieve karakter.
In 2020 lanceerde hij het ambitieuze Il Fera Beau Demain. Laurent De Briey, de adviseur die in 2002 al verantwoordelijk was geweest voor de omvorming van de voormalige PSC tot cdH, werd speciaal aangesteld om het nieuwe transformatieproces te leiden. Dat moest het politieke project van de partij herdefiniëren en haar imago moderniseren.
Kenmerkend voor dit transformatieproces was het onuitgegeven gebruik van verschillende instrumenten voor burgerparticipatie, zoals deliberatieve minivergaderingen, burgerassemblees en online bevragingen van aanhangers. De bedoeling was om het debat over de toekomst van de partij te verbreden. Voorbij de kring van directe leden wilde de partij loskomen van het entre-soi en het ideologische gedachtegoed van de partij opfrissen.
Desalniettemin bleef de deelname aan die initiatieven en hun werkelijke impact op de toekomst van de partij zeer beperkt. Deels was dat een gevolg van de COVID-19-pandemie, maar ook de sterke controle die Maxime Prévot en Laurent De Briey op het hele proces uitoefenden, fnuikten het deliberatieve karakter.
Christelijk erfgoed
Toch hielp de vermeende openheid om het imago van een inclusieve partij te creëren. Dat gaf het initiatief een zekere mate van legitimiteit en stelde de initiatiefnemers in staat om interne weerstand te overwinnen. Uiteindelijk moest de transformatie van de partij zowel inhoudelijk, programmatorisch, als formeel – voor het intern functioneren van de partij en de vernieuwing van de politieke staf – zijn beslag krijgen.
Maar is dat ook gebeurd? Ja en nee.
Vanuit programmatorisch oogpunt staat het partijmanifest, goedgekeurd op het Bijzonder Congres van 14 mei 2022, een ‘positieve beweging’ voor, met een ‘vernieuwd humanisme’. In het bijzonder streeft Les Engagés een ‘regeneratie’ na van zes pijlers van de samenleving: leven, cultuur, welvaart, democratie, het sociaal pact en onze vrijheden.
Les Engagés bevindt zich in duidelijk contrast met de christendemocratische erfenis van haar voorgangers. De historische banden met de katholieke zuil werden expliciet verlaten.
Hier zien we de wens om een duidelijker standpunt in te nemen over economische kwesties, met bijzondere aandacht voor zaken die te maken hebben met mensen en levenskwaliteit, zoals gezondheid, milieu of cultuur. De banden tussen de burgers (sociaal pact) en de hervorming van de Belgische democratie staan eveneens centraal.
Die nieuwe standpunten, waarmee ze campagne voerden in 2024, vonden inmiddels hun weg naar de algemene beleidsverklaringen van de regeringen van het Waalse Gewest en de federatie Wallonië-Brussel. Daarin vormt de partij coalities met de MR. De twee centrumrechtse regeringen hechten vooral belang aan economische zaken en aan de hervorming van het bestuur, ten nadele van milieukwesties en de grote druk die er rust op de gezondheidszorg.
Les Engagés bevindt zich dus in een duidelijk contrast met de christendemocratische erfenis van haar voorgangers. De historische banden met de katholieke zuil werden expliciet verlaten, hoewel de nieuwe sterke profielen van de partij zoals Elisabeth Degryse (Christelijke Mutualiteit) en Yves Coppieters (Katholieke Universiteit Leuven) er nog steeds vandaan komen.
Bovendien geeft de partij haar parlementsleden officieel een vrije stemming over ethische kwesties zoals abortus, euthanasie, het huwelijk of adoptie voor koppels van hetzelfde geslacht, terwijl de lijn van haar voorgangers conservatiever was.
Tot slot is de partij nu centrumrechts gepositioneerd wat betreft sociaaleconomische kwesties, terwijl de cdH een centristische doctrine hanteerde die neigde naar het ordoliberalisme – een geregulariseerde en progressievere vrijemarkteconomie – van de Duitse christendemocraten.
Kandidaten
Nog op een ander punt wilden de initiatiefnemers van de vernieuwing breken met het verleden, de politieke staf en zijn interne werking. Al snel werden nieuwe profielen naar voren geschoven om de vernieuwing te belichamen.
Zo kwamen Ismaël Nuino, het jongste federale parlementslid en voorzitter van de jongerenafdeling van de partij, en Marie Jacqmin, IFBD-coördinator (Institute for Business Development) en parlementslid voor de Federatie Wallonië-Brussel, op het voorplan, net als vicevoorzitter Yvan Verougstraete, uit de privésector. Minister-president van de Federatie Wallonië-Brussel Elisabeth Degryse en Yves Coppieters, Waals minister van Volksgezondheid, Leefmilieu, Solidariteit en Sociale Economie, komen dan weer uit het maatschappelijk middenveld.
Maar ondanks een grote inspanning om de kandidatenlijsten bij de laatste verkiezingen te vernieuwen, komen veel verkozenen nog steeds uit de rangen van het cdH.
Piramide
De organisatorische dimensie van de partij is zeker het punt waarop Les Engagés het minst verschilt van het cdH, of zelfs van haar concurrenten. De partij beweert een beweging te zijn ‘die partij kiest’, een organisatie, met andere woorden, die met vloeiende structuren ontsnapt aan de traditionele machtslogica en een bredere basis probeert te mobiliseren over specifieke kwesties, maar dat is niet het geval.
Het hart van de besluitvorming ligt bij een beperkt Politiek Bureau rond Maxime Prévot.
In haar verticale structuur heeft de partij een tussenliggend organisatieniveau gecreëerd door lokale afdelingen te groeperen in ‘leefgebieden’ (bassins de vie), die op hun beurt weer zijn gegroepeerd in provinciale federaties. Maar de organisatie blijft diep geworteld in een piramidale top-down-logica, aangestuurd door het nationale niveau.
Horizontaal laat de partij dan wel doorschemeren dat ze mechanismen voor burgerparticipatie in haar structuren integreert om de organisatie, besluitvorming en politieke reflectie open te stellen voor geïnteresseerde burgers, maar de praktijk is heel anders. Hoewel er regelmatig interne burgervergaderingen worden georganiseerd, erkennen de statuten van de partij die niet formeel.
Het hart van de besluitvorming ligt nog steeds bij een beperkt Politiek Bureau rond Maxime Prévot, die al voorzitter was ten tijde van het cdH. Het is een informeel orgaan dat meestal samenkomt vóór het Uitvoerend Bureau, dat verantwoordelijk is voor de coördinatie van de politieke strategie van de partij. Dat bestaat dan weer uit de belangrijkste politieke leiders van de partij en afgevaardigden van de partijleden.
Slimme rebranding
De resultaten van Les Engagés bij de laatste verkiezingen laten zien hoe een slimme rebranding-strategie een historische partij in verval nieuw leven kan inblazen. Die rebranding was niet alleen een marketingoperatie. De partij heeft zich losgemaakt van haar programmatische en organisatorische erfenis door expliciet afstand te nemen van de katholieke zuil en haar organisaties.
Op die manier heeft ze zich strategisch geherpositioneerd, met onmiskenbare electorale voordelen aan de centrumrechtse kant van het politieke spectrum dat nu verlaten is door de MR die verder opschuift naar rechts. De veranderingen hebben ook geleid tot de aanwerving van een groot aantal nieuwe leden uit de privésector en uit het maatschappelijk middenveld.
Maar dat betekent niet dat Les Engagés een nieuwe partij is, laat staan een politieke beweging. Achter de ongekende inclusiviteit van het transformatieproces blijft de machtslogica bestaan die eigen is aan traditionele Belgische en Europese partijen.
Sterker nog, de toegenomen controle van de partijvoorzitter over het transformatieproces en zijn herbenoeming aan het hoofd van de piramidale organisatie die dezelfde logica volgt als het cdH of de PSC destijds, dragen sterk bij aan de personalisering van de partij rond zijn persoon, net als aan de ontkoppeling van de partijstructuren met het middenveld.
Nochtans zijn dat twee grote uitdagingen voor de representatieve democratie vandaag.
