Nieuwe resultaten van het opinieonderzoek De Stemming – een project van de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel in aanloop van de verkiezingen in 2024, in opdracht van De Standaard en VRT.NWS – wijzen op een dramatische staat van het vertrouwen in de politiek. Slechts de helft van de Vlaamse kiezers vindt dat de democratie in België naar behoren functioneert. In tegenstelling tot voorgaande jaren neemt de tevredenheid over de democratie bovendien beduidend af.
35 procent van de Vlamingen verkiest 'een sterke leider zonder dat die zich druk moet maken om het parlement en verkiezingen'
Dat wantrouwen uit zich in een groeiend en zorgwekkend draagvlak voor minder democratische bestuursvormen. Nog steeds 81 procent van de Vlamingen verkiest de democratie, maar ruim een derde heeft liever ‘een sterke leider zonder dat die zich druk moet maken om het parlement en verkiezingen’. 16 procent ziet zelfs graag het leger het land besturen, en 60 procent wil liever ‘experts’ dan democratisch verkozen bewindvoerders in de cockpit.
Bron: De Stemming 2023
‘Een onversneden somber beeld’, noemen Stefaan Walgrave (UA) en Jonas Lefevere (VUB) het resultaat van hun onderzoek. Scores voor vertrouwen in politici, regeringen of parlementen schommelen steevast tussen de 3 en de 4 op 10. Meer dan de helft van de ondervraagden gelooft dat de politieke corruptie toenam in de afgelopen drie jaar. Bovendien zouden politici geen idee hebben van wat belangrijk is voor burgers. Vooral kiezers van Vlaams Belang of PVDA, blanco-stemmers, en wie niet wil gaan stemmen, geven blijk van zo’n uitgesproken negatieve visie.
Pispaal
‘We merken al langer dat mensen echt aan het afhaken zijn’, vertelt Lies De Winter, algemeen directeur van beweging.net. Vorig jaar lanceerde de middenveldorganisatie daarom de campagne ‘Pro politici’. Die moest een hoognodige dosis optimisme en dadendrang in de politiek injecteren.
Maar niet alleen de kiezer haakt af, dat lijkt net zo goed te gelden voor de politicus zelf. Een enquête van beweging.net bij meer dan 600 mandatarissen van verschillende partijen gaf aan dat politici zelf het gevoel hebben dat ze de ‘pispaal van de samenleving’ geworden zijn. ‘De politiek kampt met een negatief imago’, klonk het toen. ‘Dat is dramatisch voor onze democratie.’
'Wie je niet mee hebt in het stemhokje, krijg je tegen je op straat'
Lies De Winter, beweging.net
De Winter vindt het cruciaal om politiek engagement ook op een positieve manier in de verf zetten. ‘Het is echt niet zo dat politici corrupter geworden zijn in de laatste jaren, integendeel. Daar zit een grote kloof tussen de perceptie en de realiteit, en we moeten ons durven af te vragen hoe dat komt. Vandaag grijpen politici elke kans aan om elkaar af te maken. Net als de media en de sociale platformen. We dragen allemaal een verantwoordelijkheid om de sfeer te doen kantelen. Ook politici zelf, want dit wil niemand. Als iedereen die gedegouteerd is afhaakt, blijft alleen wie degoutant is over.’
Opkomstplicht
De bedroevende cijfers over het politieke vertrouwen – de onderzoekers geven trouwens aan dat het antidemocratische sentiment in Vlaanderen sterker leeft dan in de buurlanden – zet de beslissing van de Vlaamse Regering om de opkomstplicht af te schaffen voor de lokale verkiezingen, in oktober volgend jaar, in een extra somber licht.
Toen de Vlaamse regering daartoe aan het begin van haar legislatuur besloot, vond beweging.net dat al een bijzonder kwalijk idee, aldus Lies De Winter. Uit De Stemming blijkt nu dat maar liefst 30 procent van de Vlaamse kiezers overweegt om niet te gaan stemmen. Vooral bij lagere inkomens zijn er veel afhakers.
Bron: De Stemming 2023
‘Opkomstplicht is de beste manier om te garanderen dat iedere stem gehoord wordt’, vindt De Winter. ‘Het is bijzonder triest dat sommige partijen de berekening gemaakt hebben dat ze beter zullen scoren als lagere inkomens of korter geschoolde burgers afhaken. Het is een illusie dat je daar iets bij wint. Wie je niet mee hebt in het stemhokje, krijg je tegen je op straat.’
Voor de federale, Vlaamse en Europese verkiezingen in juni 2024 is de opkomstplicht er wel nog.
