Voor de VRT Canvas-reportagereeks Jan Leyers bij de Duitsers trok de televisiemaker een jaar lang door Duitsland. ‘Ik was altijd al gefascineerd door de Duitsers en hun efficiëntie. Maar nu stond ik met open mond te kijken hoe het op zowat elk gebied de foute kant uitgaat. De industrie zit in de sukkelstraat, er is een gigantisch artsentekort, extreemrechts komt steeds meer opzetten. Mijn beeld van het machtige Duitsland dat zijn zaken op orde heeft, ligt helemaal aan diggelen.’
Jan leyers (66)
• Maakte eerder al de veelbesproken reeksen De weg naar Mekka en Arm & Rijk
• Reisde voor Jan Leyers en de Duitsers een jaar door Duitsland om te achterhalen waar het fout loopt bij onze oosterburen
Het rijkste en machtigste Europese land werd lang gezien als de motor van de Europese Unie, maar die motor begint steeds meer te sputteren. ‘De Duitse aanpak leek decennialang perfect te werken, waardoor zij nooit de nood zagen om te innoveren. De industrie floreerde en Made in Germany was overal ter wereld een kwaliteitslabel. Daardoor hebben ze zich als het ware in slaap laten wiegen. De hoofdredacteur van krant Die Welt verwoordde het dat Duitsland vadsig is geworden. Elke ontmoeting die ik onderweg had, bevestigde die uitspraak.’
Een van de merkwaardigste voorbeelden daarvan is dat de fax nog steeds ingeburgerd is in heel wat professionele omgevingen.
Leyers ¬ ‘Over digitalisering werd lange tijd smalend gedaan, het internet was maar een modeverschijnsel dat wel weer zou voorbijgaan. Wanneer je in België een scan van je knie laat nemen, dan krijg je vanuit het ziekenhuis een brief mee waarin je een code vindt om de scans online te bekijken. In Duitsland is zoiets sciencefiction. Daar wordt in het gezondheidswezen effectief nog gefaxt. Tot daar de Duitse gründlichkeit. Intussen is het tij aan het keren, maar het gaat veel te traag, zeker voor een land waarvan je net verwacht dat het een voortrekkersrol speelt.’
‘De Duitsers hebben zich als het ware in slaap laten wiegen.’
De Duitse economie gaat nu al voor het tweede jaar op rij achteruit, aangedreven door de sputterende auto-industrie, met Volkswagen en Audi op kop waar tienduizenden banen op de tocht staan. Nekt de Duitse behoudsgezindheid de industrie?
Leyers ¬ ‘Toen wij de reeks maakten, hing dat zwaard van Damocles al boven het hoofd van de Duitse autobouwers. We stelden dat zelf vast op een Münchense autobeurs. Chinese elektrische auto’s konden daar bij de Duitse bezoekers op veel belangstelling rekenen door hun kwaliteit en prijs. De Duitse autobouwers hebben op dat vlak de boot volledig gemist. Toen ze in China al door hadden dat men volop moest investeren in onderzoek naar elektrische wagens, was Volkswagen vooral bezig om zoveel mogelijk sjoemelsoftware in hun vervuilende auto’s te steken om boetes te ontlopen, in plaats van toekomstgericht te handelen en echt te innoveren. Daar betalen zij nu de prijs voor.’
Jan Leyers in het door watersnood geteisterde Ahrdal. © VRT
Al wil Leyers de schuld ook niet volledig in de schoenen van één afzonderlijk bedrijf schuiven. De Duitse overheid houdt halsstarrig vast aan haar streefdoel van de schwarze Null – een begroting in evenwicht. Dat mantra vindt ook bij ons steeds meer weerklank, maar houdt hoognodige investeringen bij onze oosterburen tegen. ‘De zogenaamde Schuldenbremse, waarbij de Duitse overheid in de grondwet heeft opgenomen dat ze geen euro in het rood mag gaan in de begroting, heeft de Duitse industrie wellicht de genadestoot gegeven. Zeker als je moet opboksen tegen andere spelers die het niet zo nauw nemen met staatssteun, of met de rechten van werknemers’, aldus Leyers.
Vooral China lijkt te profiteren van de miserie in onze maakindustrie. Bestaat daar een oplossing voor?
Leyers ¬ ‘We zijn in Europa lang te zelfgenoegzaam geweest. Het is niet toevallig dat zowat alle grote technologiebedrijven uit de VS komen waar het de grote bedrijven veel gemakkelijker wordt gemaakt. In China krijgen cruciale bedrijven dan weer zo goed als onbeperkte overheidssteun. Ze moeten ook geen rekening houden met werknemersrechten zoals een minimumloon, maximale arbeidsduur of uitbetaalde overuren. Het zijn geen van beide richtingen die we moeten inslaan, maar tegelijkertijd zijn we afhankelijk van die landen en zitten we – zeker in het geval van China – in een situatie die je alleen als concurrentievervalsing kunt beschrijven.’
‘We zullen ons moeten heruitvinden om minder afhankelijk te zijn van anderen’
‘De Chinezen hebben zich de voorbije jaren overal op het Afrikaanse content als het ware ingekocht om hun toevoer aan goedkope grondstoffen voor batterijen en elektrische wagens veilig te stellen. Tegelijk wordt er bij ons te weinig gezocht naar alternatieven waarmee wij minder afhankelijk kunnen worden van derden. Waarom wordt er bijvoorbeeld niet volop gezocht naar manieren om duurzame wagens te produceren met grondstoffen die wij zelf bezitten?’
Is er toch nog een sprankeltje hoop voor de toekomst?
Leyers ¬ ‘Ik omschrijf mezelf graag als een goedgemutste pessimist. (lacht) Al ziet niemand echt een uitweg uit de situatie waarin wij onszelf hebben vastgereden. We hebben ons lang blindgestaard op de successen in de decennia na de Tweede Wereldoorlog, toen onze economie gouden tijden beleefde. Nu hebben we een trein gemist, en we weten niet wanneer de volgende zal opdagen. Vergeet ook niet dat we al meer dan vijftien jaar van de ene crisis in de andere verzeilen. We zullen ons moeten heruitvinden en proberen minder afhankelijk te worden van de rest van de wereld.’
