Al bijna tien jaar lang komt hij over de vloer in onverlichte en onverwarmde huizen in de Westhoek. Stefan Goemaere is projectmedewerker energiearmoede bij SAAMO, tot voor kort bekend als Samenlevingsopbouw. Met de bewoners overloopt hij energierekeningen en bespreekt hij mogelijkheden om het verbruik omlaag te brengen. Maar evengoed zit hij regelmatig met netbeheerder Fluvius en energiemaatschappijen rond de tafel om te kijken hoe toch iedereen zich een minimum aan licht en warmte kan veroorloven. Ook in deze tijden van piekende energieprijzen.
‘Dat je nu energieschulden maakt, is logisch. Stel dat je normaal al nauwelijks rondkomt met je laag inkomen, dan is het met een onverwachte energierekening van 400 euro wel heel moeilijk om uit de schulden te blijven. Ik kom nu mensen tegen die een doktersbezoek of een operatie uitstellen om toch maar de energiefactuur te kunnen betalen. We beknibbelen liever op andere essentiële zaken dan onze kinderen in de kou te zetten.’
Wanneer ben je energiearm?
‘Energiearmoede kent twee vormen: de energiefacturen niet kunnen betalen of je verbruik zodanig beperken om toch maar de factuur aan te kunnen. Objectieve cijfers over energiearmoede geven aan hoeveel gezinnen energieschulden hebben of meer dan tien procent van het budget aan energie spenderen. Maar daarnaast heb je ook nog de verborgen armoede: mensen die slechts één kamer in het hele huis verwarmen of de thermostaat op 16 graden zetten. Die mensen duiken minder op in de cijfers.’
Over hoeveel mensen gaat het?
‘In Vlaanderen gaat het ongeveer over 400 000 gezinnen die energiearm zijn.’
Cijfers over algemene armoede zijn van eenzelfde grootorde. Zijn dat dezelfde mensen?
‘Die twee groepen overlappen, maar niet helemaal. Door beschermingsmaatregelen is er ook een groep die eigenlijk hun energie niet zou kunnen betalen, maar daar dankzij bijvoorbeeld een sociaal tarief wel in slaagt. Aan de andere kant betekent dat er ook wel wat mensen uit de middenklasse met energieproblemen kampen.’
‘Een gezin uit de middenklasse kan misschien die hoge facturen nog aan, maar moet soms met spaargeld betalen’
Stefan Goemaere
‘We zien heel veel alleenstaanden die risico lopen op energiearmoede, zeker met kinderen of wanneer ze net een scheiding achter de rug hebben. Iemand die in een supermarkt werkt, daarom een beperkt loon heeft en na een scheiding plots naar een huurhuis moet, loopt makkelijk tegen betaalmoeilijkheden van de energiefactuur aan.’
Energiearmoede treft dus ook de gewone man of vrouw in de middenklasse?
‘Dat is inderdaad zo, zeker met de recente prijsstijgingen. In opdracht van het OCMW bezoek ik ook mensen thuis om te kijken wat ze aan hun hoge energiekosten kunnen doen. Zo kom ik ook bij een advocaat of een tandarts. Ook zij kampen met hoge energiekosten en een gebrek aan middelen om die te betalen.’
Voorschotfacturen tot 500 euro per maand of meer zijn tegenwoordig een realiteit voor een deel van de gezinnen. Dan spendeer je zelfs met een zogenaamd goed loon al snel meer dan tien procent van je inkomen aan energie, de grens van energiearmoede.
‘Daar zit ook het verschil tussen de middenklasse en de lagere inkomens. Een gezin uit de middenklasse kan misschien die hoge facturen nog aan, maar moet soms met spaargeld betalen. Voor mensen die nooit kunnen sparen is dat geen optie. Gezinnen met lagere inkomens zullen dus eerder schulden opbouwen. Maar of je nu aan je spaargeld zit of schulden maakt, voor iedereen zijn het zware kosten.’
Verdwijnt het probleem niet als de prijzen over een tijdje weer dalen?
‘De vraag is vooral hoe het volgende winter met de prijzen zit. Mensen die nu net het hoofd boven water houden dankzij een afbetalingsplan bij hun leverancier zijn heel afhankelijk van die prijzen in de toekomst. Want als die zo hoog blijven, stapelen de schulden zich steeds hoger op tot ze onhoudbaar worden.’
De energiearmoede bleef ook de voorbije jaren op hetzelfde niveau. Werken maatregelen als een sociaal tarief dan onvoldoende?
‘Het sociaal tarief werkt wel om energie betaalbaar te houden. Alleen heeft in tijden buiten corona slechts een kleine groep mensen recht op dat tarief. We zien dat de uitbreiding van het verlaagd tarief als uitzonderlijke coronamaatregel voor veel mensen een groot verschil maakt. Maar voor een groep is zelfs dat sociaal tarief nog te hoog. In veel gevallen heeft dat te maken met te lage uitkeringen en te hoge andere kosten, zoals hoge huurkosten. Omdat ze geen betaalbare woning vinden, is iedere andere uitgave er al een te veel.’
En die huurwoningen zijn ook niet altijd even goed geïsoleerd, waardoor je letterlijk energie en daarom ook geld door ramen en deuren buitensmijt.
‘Dat gaat inderdaad vooral op voor het laagste segment in de huurmarkt, net de woningen die door kapitaalarme mensen gehuurd worden. Woonkwaliteit is daarom ook belangrijk. De regering voorziet als deel van het klimaatplan wel in leningen en subsidies om energiezuinige investeringen te doen. Helaas zien we dat het geld vooral terechtkomt bij de rijkeren. Heel wat initiatieven gaan voorbij aan het feit dat sommige mensen geen andere keuze hebben dan te huren. Overheidsgeld wordt vooral ingezet om eigenaars te helpen woningen energiezuinig te maken. Die investeringen worden vaak ook nog in de huur verrekend, waardoor mensen aan de onderkant van de huurmarkt er niet op vooruitgaan.’
Investeringen om energie te besparen gaan dus vooral naar mensen die dat het minst nodig hebben?
‘Dat is een oud zeer. In principe zou je zo’n lening zelfs ook kunnen gebruiken om een zuinig huishoudtoestel, zoals een koelkast of wasmachine, te kopen. Alleen raadt het Energiehuis dat af, want de dossierkosten en -werk voor een toestel van 500 euro zijn even hoog als die voor een lening voor een renovatie van 20 000 euro. Daarom zijn we zelf ook begonnen met de verhuur van energiezuinige toestellen. Dat heeft een directe impact. Met financiële hulp zou zo’n initiatief breder uitgerold kunnen worden. In dezelfde lijn ligt het aanbieden van ledlampen in plaats van klassieke spaarlampen. Zulke initiatieven geven iedereen de mogelijkheid om zelf duurzaamheid in handen te nemen.’
Ik onthoud: eenvoudige ingrepen voor iedereen mogelijk maken. Maar gaan die kleine dingen ook echt het verschil maken voor je energierekening?
‘Huizen die twintig à dertig jaar geleden gebouwd of verbouwd werden, hebben bijvoorbeeld vaak ingebouwde halogeenspotjes. Tien van die spotjes in je plafond kosten je per jaar ongeveer 200 euro. Een ledlamp verbruikt slechts een tiende.’
Zit het beleid dan niet verkeerd wanneer we allemaal zelf opdraaien voor de kosten van een zuinige ledlamp terwijl de al dan niet directe subsidies voor de Tesla van een select publiek tot in de duizenden euro’s gaat?
‘Dat is een pijnlijke realiteit, die we ook nog kennen van de beginperiode van de zonnepanelen. In beide gevallen zijn de winsten voor de mensen die het zich kunnen permitteren, terwijl de mensen die het zich niet kunnen veroorloven net wel mee de kosten dragen. Dat is pervers.’
