Liften die al maanden buiten dienst zijn en roltrappen die eerder per uitzondering werken. Voor reizigers die regelmatig in station Antwerpen-Centraal vertrekken of aankomen is het heel herkenbaar. Soms wat vervelend, maar voor mensen die erop rekenen heeft die onzekerheid een enorme impact. ‘Ik ken verschillende mensen met een rolstoel die daarom het openbaar vervoer links laten liggen’, zegt Filip Thieren.
‘Een tijd geleden ging ik op uitstap naar de zoo’, vertelt Filip. Omdat hij zelf ook een rolstoel gebruikt, reserveerde hij zoals voorgeschreven assistentie in Antwerpen-Centraal. ‘We hebben vier liften geprobeerd voor we er een vonden die werkte. De persoonlijke assistentie die de NMBS verleent loopt – mits reservering – wel goed, maar ook die mensen botsen vaak op infrastructuur die niet mee wil. Dat is jammer, want ook minder mobiele mensen willen de trein gebruiken voor plezier én werk.’
‘Ook minder mobiele mensen willen de trein gebruiken voor plezier én werk.’
Filip Thieren
Wat Filip vertelt is geen probleem dat zich beperkt tot het station Antwerpen-Centraal. In het kwaliteitsrapport van de NMBS uit 2021 meldt de treinmaatschappij dat ongeveer een op de vier reizigers met beperkte mobiliteit ontevreden is over de toegankelijkheid van de perrons en de treinen. Goed werkende liften en roltrappen worden in het rapport zelfs expliciet als verbeterpunten genoemd.
Onaanvaardbaar
‘Dat een lift maandenlang stuk is en niet gerepareerd wordt, is ook voor ons onaanvaardbaar.’ Tommy Zonnekein windt er als toegankelijkheidsmanager van de NMBS geen doekjes om. ‘Want een lift die niet werkt is niet alleen een probleem voor mensen in een rolstoel, ook zo voor mensen met een kinderwagen of oudere mensen die wat slechter te been zijn. Toegankelijkheid belangt eigenlijk iedereen aan, want als je morgen je been breekt, heb ook jij een toegankelijk station nodig.’
Ondanks de goede bedoelingen prijkt al vele maanden een bord met daarop ‘defect’ aan dezelfde lift in Antwerpen-Centraal. Bij navraag door Het Laatste Nieuws begin april klonk het nog dat de liften weken later gemaakt zouden zijn. Drie maanden later bleek die inschatting te optimistisch. Ook Tommy Zonnekein betreurt dat duidelijk oprecht. ‘Helaas zijn wij gebonden aan de onderhoudscontracten. De verantwoordelijkheid voor een herstelling ligt vaak bij de bedrijven die de liften of roltrappen geplaatst hebben. We zijn dus compleet afhankelijk van de andere bedrijven.’
Geregel
Ook na een inhaalbeweging in de reparaties van roltrappen en liften zou het nemen van een trein nog steeds niet binnen ieders bereik liggen, zegt Filip Thieren daarover. ‘Ik geloof in de goede wil van de NMBS. Bij nieuwe stationsgebouwen is er wel oog voor toegankelijkheid. En als ervaringsdeskundige kan ikzelf zaken melden bij de toegankelijkheidsmanager. Dat is een positieve evolutie, maar er is nog veel vooruitgang te boeken.’
Welke drempels bestaan er dan nog, misschien onzichtbaar voor wie niet gebonden is aan bijvoorbeeld rolstoel of rollator? Thieren: ‘Voor mij is de trein nemen heel wat geregel. Je moet in de meeste stations 24 uur van tevoren je treinrit reserveren. In sommige stations, zoals in Antwerpen-Centraal, is dat teruggebracht tot drie uur. Maar zelfs met die kortere periode kan je bij goed weer een spontante uitstap naar de zee wel vergeten. Het inkorten van die reservatietermijn is een grote drempel voor veel gebruikers die je kan weghalen. Daarnaast ben je zonder grondige planning ook nooit zeker dat je aankomt in een toegankelijk station.’
‘Om dat laatste te vermijden werken we nu aan een systeem zodat reizigers in realtime kunnen checken welke roltrappen en liften niet werken’, zegt Tommy Zonnekein daarover. Het toont dat ze bij de NMBS wel oor hebben naar de verzuchtingen van minder mobiele reizigers. Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren zoals geldgebrek, vermoedt Filip Thieren. ‘De meeste assistenten die ik ontmoet doen hun best, maar moeten ook gewoon roeien met de riemen die ze hebben. Luisteren naar onze concrete suggesties is goed, maar er kan alleen iets gebeuren als er ook geld tegenover staat.’
'We werken nu aan een systeem zodat reizigers in realtime kunnen checken welke roltrappen en liften niet werken.’
Tommy Zonnekein
Hele lange termijn
Tommy Zonnekein ziet ook hoe goede ambities beperkt worden door het beschikbare budget: ‘We hebben absoluut de ambitie om alle stations en treinen toegankelijk te maken. Daarvoor werken we momenteel aan een concrete timing. Maar het is sowieso een project op hele lange termijn, vooral door de kosten. Voorlopig hebben we daar de middelen nog niet voor.’
Om dat op te lossen kijken zowel Thieren als Zonnekein naar het nieuwe beheerscontract dat binnenkort de lijnen voor de komende tien jaar voor de NMBS moet uitzetten. Zonnekein: ‘Daarin kunnen naast budgetten ook duidelijke ambities vastgelegd worden. Zeg ons waar we in 2032 moeten staan, bij het eind van het contract. Dat laat ook toe om voorbij één regeerperiode te kijken.’
Want aan goede intenties is er geen politiek gebrek, zegt de toegankelijkheidsmanager. ‘Resoluties over de toegankelijkheid van gebouwen en openbaar vervoer werden eerder al unaniem goedgekeurd. Niemand is daar dus tegen, alleen zou er dan ook een budget tegenover moeten staan. De vraag is of we die steun ook gaan terugzien als straks het nieuw beheerscontract gestemd moet worden.
Volgens Zonnekein moeten we de discussie over toegankelijke treinen en stations ook zien binnen een breder maatschappelijk vraagstuk. ‘Het gaat eigenlijk niet alleen over treinen maar het draait rond de vraag: hoe willen we omgaan met mensen met een beperking? Steek je hen weg of biedt je hen de ruimte? Daarop heeft de organisatie van ons publieke ruimte een directe invloed.’ Of zoals Filip besluit: ‘voor ons hangt er veel van af.’
