De term graaiflatie – het woord van 2023 – beheerste het nieuws het afgelopen jaar. Maar de vraag bleef of de voedingsprijzen zo stegen omdat producenten gewoon meer winst wilde maken of door de hogere grondstof- en energieprijzen door onder andere de oorlog in Oekraïne. Die vraag lijkt nu beantwoord door een nieuwe analyse van de openbare bedrijfsresultaten van 2022.
Olivier Malay, lector aan de ULB en adviseur op de studiedienst van ACV Voeding en Diensten dook daarvoor in de jaarrekeningen van de Belgische voedingsbedrijven die bij de Nationale Bank van België werden neergelegd. ‘Er werd vaak naar de supermarkten gewezen. Zij zouden profiteren van de sterke stijging van de voedingsprijzen. Maar uit onze analyse blijkt dat de winsten vooral gemaakt werden bij de productie en de handel in grondstoffen. Speculatie jaagde de prijzen extra aan.’
De winsten van de Belgische supermarkten bedroeg in 2022 slechts een derde van wat zij voor de crisis verdienden. Uit de jaarresultaten van de retailsector blijkt namelijk niet dat zij profiteerden tijdens de hoogdagen van de crisis. Hun inkomsten stegen weliswaar met 2,49 miljard euro, maar tegelijk stegen hun kosten met 2,63 miljard euro. Volgens Malay moet daarom vooral naar de voedingsbedrijven gekeken worden.
Frietflatie
Bij ons waren het vooral de grote voedingsbedrijven met meer dan 200 werknemers die hun winsten enorm zagen toenemen tussen 2021 en 2022. Binnen die groep waren het voornamelijk de allergrootste bedrijven die met de hoofdvogel gingen lopen. Malay kon daarbij zeven bedrijven aanduiden die in hun sector buitensporig veel winst maakten.
Zo zag aardappelverwerker Clarebout Potatoes hun winst van een licht verlies in 2021 plots stijgen tot 166,6 miljoen euro in 2022. Ook de cijfers van andere grootspelers in de sector Lutosa en Agristo tonen eenzelfde beeld. Malay stipt daarbij aan dat die bedrijven geen spectaculaire stijging van de productie meldden, wat de uitzonderlijke winsten had kunnen verklaren.
Verder staat pastaproducent Soubry, de Tiense Suikerrafinaderij, zetmeelproducent Tereos en de Belgische tak van de Amerikaanse voedingsgrondstoffenproducent Cargill in de top zeven. Alle koplopers samen zagen ze hun winsten verzesvoudigen, hoewel de prijzen voor energie en grondstoffen in diezelfde periode gestegen waren. ‘De hoge stijging van de winsten kan natuurlijk nog andere factoren hebben dan puur winstbejag, maar gezien er geen aanwijzingen in een andere richting zijn lijkt dat zeer onwaarschijnlijk’, zegt de onderzoeker.
‘Deze winsten werden bovendien niet gebruikt om de loon- en arbeidsvoorwaarden van de werknemers te verbeteren. Economisch was er duidelijk de mogelijkheid om de werknemers een deel van extra winsten toe te kennen, maar door het strenge kader van de loonnormwet kunnen zij niet mee profiteren van de uitzonderlijke bedrijfsresultaten’, hekelt Olivier Malay.
Hij stipt aan dat hij met het onderzoek vooral wilde aantonen waar het probleem ligt. ‘Een eenvoudige mirakeloplossing om het fenomeen van graaiflatie tegen te gaan, is er echter niet. Wel zijn er tal van pistes die we kunnen verkennen, waaronder het belasten van overwinsten. Dat deden we ook tijdens de energiecrisis bij de energie- en banksector. Bijvoorbeeld met een belasting op de winst die minstens 50 procent hoger ligt dan de gemiddelde winst uit de voorgaande jaren. Enerzijds ontmoedigt dat de bedrijven om hun prijzen excessief op te trekken. En anderzijds kunnen er zo middelen vrijgemaakt worden om boeren, gezinnen en kmo's in moeilijkheden te ondersteunen, en om de staatsschuld te verminderen.’
