Ik ben bezorgd. Meer dan 500.000 mensen die meer dan 1 jaar ziek zijn. Bijna 40% van hen gaat gebukt onder mentale gezondheidsproblemen, zoals depressies en burn-out. Werken is het mantra waar alles moet voor wijken.
Ik ben bezorgd. De klimaatverandering zorgt dat rampen zich voor onze ogen voltrekken. Van bosbranden in Canada, Californië of Zuid-Europa, het smelten van de gletsjers in Groenland en de Alpen, overstromingen in Wallonië, Duitsland en Brazilië tot temperatuurrecords in zowat de hele wereld. April 2024 werd opgetekend als de warmste maand april ooit!
Ik ben bezorgd. Er woedt voor onze ogen een gruwelijke oorlog in Oekraïne en Palestina waarbij we er niet in slagen om als beschaafde mensen het gesprek met elkaar aan te gaan. De taal van geweld wint het op de taal van verbinding. Woorden als ‘vrede’ klonken nog nooit zo hol. We kijken machteloos toe en zijn bang een ‘kant’ te kiezen.
Ik ben bezorgd. De zorgsector, het onderwijs en tal van andere sectoren staan onder immense druk. Mensen haken ontgoocheld af van wat zij als een roeping zagen, met het gevolg dat we kampen met grote personeelstekorten.
Het lijkt op het eerste zicht dat de problematiek van langdurig zieken, het klimaat, de oorlogen en de zorg voor mensen niets met elkaar te maken hebben. Niets is minder waar.
Het draait om de gezondheid en het welzijn van mens en planeet. En die staan op het spel.
Meer, beter, sneller en efficiënter
We lijken niet te beseffen dat zowel de gezondheidscrisis, de klimaatverandering, het menselijk onbehagen en de oorlogen een rechtstreeks gevolg zijn van onze manier van leven. Zij vormen de oorzaak van dit leed. Alles moet meer, beter, sneller en efficiënter. Harder werken voor meer winst. Dat is het neoliberale mantra. Zodanig hard moeten we ons best doen om extreme doelstellingen te realiseren, dat we onszelf en de planeet waarop we wonen tegen 300 km/uur in de vernieling rijden.
En hoewel ik geloof in de goede bedoelingen van heel wat politici, zie ik te weinig durf om de problemen ten gronde samen aan te pakken. Men vertrekt vanuit een kortetermijnperspectief, zonder de echte oorzaak van wat fout loopt radicaal aan te pakken. We hebben nood aan een langetermijnperspectief dat vertrekt vanuit een visie op mens en samenleving, in relatie tot de beperktheden van mens en klimaat. Onze lineaire economische groei gaat sneller dan we als mensensoort aan kunnen. Mens en planeet staan zodanig onder druk dat we al lang niet meer de nodige zorg kunnen garanderen. We kunnen niet blijven doen alsof onze planeet onuitputtelijk is en de groei eeuwig kan blijven doorgaan. We staan aan de vooravond van een infarct.
Ik dacht naïef dat de covid-crisis en haar gevolgen een wake-upcall zouden zijn. Het tegendeel is waar. Post-covid moet alles nog meer, sneller, efficiënter. Met veel bijkomende middelen zijn we erin geslaagd om de gezondheidscrisis, en kort daarop de energiecrisis, te beheersen. Maar nu wacht ons een race bergop om het budget onder controle te krijgen. De vele, vaak dure beloftes die tijdens deze verkiezingscampagne opduiken, klinken daardoor des te wranger.
Wie kwetsbaar is, dreigt er de dupe van te worden. Want in de aanloop naar de verkiezingen regent het tegelijk voorstellen om strenger op te treden tegen mensen die met tegenslag geconfronteerd worden, het een al flinkser en rechtser dan het andere. Dit laatste geeft partijen de gelegenheid om het echte debat, over de oorzaken van al die tegenslagen, uit de weg te gaan. Hoorde je tijdens deze verkiezingscampagne al veel voorstellen om de klimaatopwarming een halt toe te roepen? Hoe gaan we werk en privé opnieuw in balans brengen, zodat mensen niet moeten uitvallen door ziekte? Hoe gaan we de crisis in de zorg, het onderwijs en de cultuursector echt anders aanpakken? Hoe zorgen we ervoor dat mensen in Palestina zullen overleven?
Orde van de dag
Wegkijken van de problemen is al lang geen optie meer. We zijn net verplicht om vanuit de achteruitspiegel, vooruit te kijken. Op het gevaar af, de wind van voor te krijgen.
Kijk naar wat de klimaatjongeren overkomen is. Zij werden als irritant ervaren. De gezichten van de beweging, zoals Greta Thunberg of Anuna De Wever, brengen op het eerste gezicht geen blijde boodschap. Hun woorden schuren en wekken ergernis.
Of keren we even terug naar de roots van onze beweging, naar priester Daens. Ondanks alle tegenkanting vanuit politiek en Kerk, kwam hij onbaatzuchtig op voor de belangen van de uitgebuite arbeidersbevolking in de Denderstreek. Niet voor niets beriep hij zich daarbij op de encycliek Rerum Novarum. Zo’n mensen doen mij denken aan de profeten uit het Oude Testament.
Een profeet is iemand die irriteert, omdat hij tegen de stroom ingaat en durft te zeggen wat anders ongezegd blijft. Profeten zijn tegelijk troostend, omdat ze verwoorden waar gewone mensen mee worstelen. Ze worden niet gedreven door haat, maar door liefde. Ze leiden ons niet naar de afgrond, maar willen er ons net van wegleiden, nu het nog kan.
Tegen de stroom in
Het is hoopvol dat er vandaag steeds meer mensen opstaan die tegen de stroom in durven te varen, vanuit een brede visie op mens en samenleving. Het zijn vaak kleine verhalen die de juiste snaar weten te raken.
Recent raakte ik diep onder de indruk van Teun Toebes. Nauwelijks 24 jaar. En toch stuurde Teun op een dag een e-mail naar een woonzorgcentrum in Utrecht met de vraag of hij er mocht komen wonen. Tot zijn grote verbazing stemde de directie toe. Teun verhuisde en leefde 3,5 jaar op een gesloten afdeling samen met mensen met dementie. Door zelf deelgenoot te worden, wil hij de ouderenzorg op een andere leest schoeien. Ondertussen tilde hij zijn missie naar een nog hogere dimensie. Tijdens een wereldreis doorheen vier continenten ging hij op zoek naar hoe ze in andere landen omgaan met dementie. Het resulteerde in de beklijvende film Human Forever – Mens voor Altijd. De boodschap is zo hoopgevend dat we als CM niet geaarzeld hebben om de film ook in België in première te brengen.
Het pleidooi van Teun Toebes om de mens centraal te stellen tegen een zorgsysteem in dat vooral gericht is op controle en veiligheid, klinkt zo oprecht dat hij mensen weet te bezielen.
Hij verzet zich tegen een systeem dat, ondanks alle goede intenties, al decennialang gericht is op de medische/klinische en technische aspecten die in de zorg meer en meer de overhand krijgen. Zorg is meer dan het uitvoeren van technische handelingen, zoals wassen, aankleden, pilletjes geven en op tijd eten. Zorg heeft ook en vooral te maken met authentieke aanwezigheid, met verbondenheid en ervaren dat je betekenisvol mag zijn. Iemand als Teun Toebes dwingt ons om na te denken over KWALITEIT van LEVEN van mensen, tot het einde toe!
Net als Teun, zijn er tal van mensen die het verschil proberen te maken. Greta Thunberg of Anuna De Wever voor het klimaat, Jane Goodall voor de natuur of zuster Jeanne Devos, die zich, tegen de stroom in, haar hele leven heeft ingezet tegen het misbruik van huisslavinnen (dienstmeisjes) in de sloppenwijken in het Indiase Mumbai. Of Peter Piot, een wereldautoriteit op vlak van virologie. Maar ik denk spontaan ook aan Carla Molenberghs, mede-oprichter en directeur van Huis Perrekes in Geel, die bakens heeft verzet voor waarachtige zorg voor mensen met dementie en hun familie.
Het is onze plicht om het tij te keren. We hebben meer dan ooit nood aan mensen en organisaties die het status quo durven doorbreken en die vanuit een profetische missie mee bouwen aan een duurzame toekomst, op maat van mens en planeet.
En daarbij moeten we ook in eigen boezem durven kijken. Als gezondheidsfonds moet CM de eerlijkheid hebben om kritisch te zijn voor het grote domein van zorg en gezondheid, waarin we als organisatie actief zijn. Want ook de gezondheidszorg heeft zich bezondigd aan onze drang naar perfectie. Uiteraard is de gezondheidszorg in ons land van een heel hoog niveau en moeten we dat toejuichen. We kunnen makkelijk terecht bij een dokter of specialist. Als we in het ziekenhuis belanden, kunnen we erop vertrouwen dat de medische behandeling van hoge kwaliteit zal zijn. Er komen geneesmiddelen op de markt tegen ziektes die tot voor kort fataal waren. Er zijn talloze woonzorgcentra die de best mogelijke zorg aanbieden.
Alleen botst het prestatiegericht verdienmodel vandaag op haar limieten. Onze gezondheidszorg is te eenzijdig gericht op louter lichamelijk genezen. De voorbije jaren zijn zeer veel inspanningen geleverd om ook het mentaal welzijn op de kaart te zetten, maar ons denken over gezondheid en gezondheidszorg vertrekt nog steeds vanuit het ideaalmodel van de mens. Wie ‘stuk’ is, wordt gerepareerd, alsof de mens een machine is waar je te pas en te onpas kunt aan morrelen. Schade moet zo snel mogelijk hersteld worden. Ook hier twijfel ik niet aan de goede intenties van zorgverleners die elke dag het beste van zichzelf geven, maar gezondheid is meer dan niet ziek zijn.
Een gezondheidsfonds geeft stem
Met CM maakten we de keuze om ons om te vormen van ziekenfonds naar gezondheidsfonds. We doen dit vanuit een brede visie op gezondheid. Als gezondheidsfonds streeft CM naar een gezonde samenleving waarbinnen elke persoon een kwaliteitsvol leven ervaart. Dat is onze visie, een visie die veel ruimer gaat dan niet ziek zijn. Mensen zijn op zoek naar veiligheid (gaat er iemand voor mij zorgen?), zingeving (kan ik van betekenis zijn?) en verlangen naar authentieke connectie. Hier willen wij stem zijn voor onze miljoenen leden. Niet om tegendraads te doen, wel omdat het onze opdracht is iedereen – ook zij die nooit gehoord worden – stem te geven.
Het is verontrustend om vast te stellen dat in de huidige verkiezingscampagne partijen geen enkele schroom tonen om middenveldorganisaties frontaal aan te vallen. Meer zelfs, er zijn partijen die niets liever willen dan het middenveld, met onder meer de ziekenfondsen, monddood maken, net omdat wij een kritische stem vertolken voor mensen zonder stem, voor mensen met een uitkering, voor mensen in kwetsbare situaties, ...
Dit gaan we nooit laten gebeuren. Wij zullen blijven stem geven aan zij die niet gehoord worden, omdat wij ons tot in onze – in ons geval christelijke - wortels geraakt weten door de mens. En ja, wij beschouwen onze missie in die zin als profetisch. Wij spreken niet voor onszelf, wij spreken voor en vanuit mensen. En tot spijt van wie het benijdt, wij zullen blijven opkomen voor al die mensen die zich in een kwetsbare situatie bevinden, of het nu door ziekte is of ouderdom, door werkloosheid of invaliditeit, door armoede of omdat je op de vlucht bent voor oorlog en geweld. Wij laten niemand in de steek. Op die manier zullen wij blijven meebouwen aan een wereld op mensenmaat.
Zalig Hoogfeest!
Voorzitter CM Luc Van Gorp
