Henri heimans, magistraat op rust
Zette zich jarenlang in voor geïnterneerde personen
Ontving daarvoor prijs voor Mensenrechten in 2015
Dirk Verhofstadt, professor UGent en moraalfilosoof
‘Het blijft hier kil en vochtig, dat krijg je er nooit uit.’ Henri Heimans loopt door de gangen van het Fort van Breendonk. Zijn vader verbleef er zes maanden voor zijn deportatie naar Auschwitz. Voor het boek KZ-syndroom bezochten Henri Heimans en Dirk Verhofstadt tal van kampen, waaronder Auschwitz, Mauthausen, Melk, Ebensee en Ravensbrück. En dus ook het Fort van Breendonk.
‘Mijn moeder was ernstig ziek, psychisch vooral. … Een gevolg van de folteringen en het trauma dat ze opliep in de nazikampen.’
Henri Heimans
Wanneer is het idee voor dit boek opgevat?
HEIMANS ¬ ‘Hoewel mijn beide ouders de nazikampen overleefd hebben, spraken ze er thuis nooit over. Mijn moeder was heel vaak ziek als gevolg van opgelopen trauma’s. Op hoogbejaarde leeftijd – mijn moeder was al lang overleden – is mijn vader zijn verhaal beginnen neer te pennen. In de laatste maanden van zijn leven had hij plots veel haast. Hij bleef maar schrijven. Hij gaf me het volledige manuscript vlak voor zijn dood, met de boodschap: lees dit als je er klaar voor bent. Pas na mijn pensionering ben ik me gaan verdiepen in die schriftjes en ontdekte ik hoeveel ik nog niet wist.’
De Pano-reportage over Schild en Vrienden maakte veel los bij u.
HEIMANS ¬ ‘Die spotprenten over de gaskamers, verbrandingsovens en dergelijke ... Ik voelde me in een klap totaal ontredderd, hoewel ik door mijn beroep toch wel wat gewend was. De dag nadien heb ik meteen een klacht ingediend bij het parket. En enige tijd later heb ik me burgerlijke partij gesteld in het proces tegen Schild en Vrienden wegens negationisme.’
VERHOFSTADT ¬ ‘Op mijn boekvoorstelling van Dagboek 1933 (het vorige boek van Verhofstadt, red.) raakten we aan de praat. Henri heeft me dan de schriftjes van zijn vader laten lezen. Daarop zijn we heel intensief gaan graven in archieven, op zoek naar documenten en getuigenissen. Zo hebben we stap voor stap het leven van Henri’s ouders kunnen reconstrueren.’
Het KZ-syndroom, wat is dat precies?
HEIMANS ¬ ‘Mijn moeder was ernstig ziek, psychisch vooral. Ze had zware migraine, angstaanvallen, nachtmerries, ondernam zelfmoordpogingen … Een gevolg van de folteringen en het trauma dat ze opliep in de nazikampen.’
VERHOFSTADT ¬ ‘Na de oorlog was er weinig aandacht voor de slachtoffers. Overlevenden verzwegen wat ze hadden meegemaakt of konden er niet over praten. Schaamte speelde ook mee: ik heb het overleefd, miljoenen anderen niet. Pas vanaf de jaren 60, 70 begon men te onderzoeken wat daar gebeurd is. In de jaren 80 stelden artsen vast dat er zoiets bestond als een concentratiekampsyndroom. Bij de moeder van Henri uitte zich dat heel sterk.’
Uw vader was Joods met Letse roots, uw moeder Nederlandse. Ze waren migranten met banden bij het verzet.
HEIMANS ¬ ‘Mijn ouders leerden elkaar pas na de oorlog kennen. Tijdens de oorlog zaten ze wel allebei in het verzet, eigenlijk door hun toenmalige partners. Allebei waren ze actief in de clandestiene pers en het opvangen van Duitse opposanten, tot ze verklikt en opgepakt werden.’
VERHOFSTADT ¬ ‘Vader Heimans kwam in 1943 in Breendonk terecht, in een systeem van totale willekeur, rechteloosheid en sadisme. In zijn schriftjes noteert hij dat Breendonk misschien het ergste was wat hij had meegemaakt.’
HEIMANS ¬ ‘Een voorbeeld: in het kamp kweekten de SS’ers ook varkens. Mijn vader moest op een dag de voederbakken vullen met een soort stoofvlees. En dat terwijl de gevangenen amper te eten kregen. Mijn vader heeft toen snel één hap genomen. De straf volgde: een afranseling met de zweep met loden kogels. Zijn rug lag bloedend open. Op een zeker ogenblik kwam er zelfs een opmerking uit Berlijn, dat het regime hier moest veranderen. Er vielen te veel doden. Zo erg was het.’
Uw moeder belandde in Ravensbrück, het grootste vrouwenkamp.
HEIMANS ¬ ‘Al in 1942 komt ze daar terecht. Drie jaar in zo’n kamp is zeer lang. Via getuigenissen van haar vriendinnen konden we reconstrueren waar ze sliep, waar ze werkte, welke gruwel ze doorstond. Zo werkte ze onder meer als dwangarbeider voor Siemens, in werkhallen vlak naast het kamp. Aan die slavenarbeid in de oorlogsindustrie was geen ontkomen. Wie niet meekon of ziek werd, restte de gaskamer en de verbrandingsoven.’
'In zijn schriftjes noteert vader Heimans dat Breendonk misschien het ergste was wat hij had meegemaakt.’
Dirk Verhofstadt
De cover van uw boek is een viool met snaren van prikkeldraad.
HEIMANS ¬ ‘Mijn moeder was professioneel violiste. Na de bevrijding van het kamp in 1945 belandde ze met een groep vrouwen in een dorp dicht bij Malmö in Zweden. Ik ben daar op bezoek geweest. Een oude gemeentebediende toonde me een groepsfoto waarop mijn moeder stond. Ze heeft daar op een afscheidsavond ‘Solveigs lied’ van Grieg gespeeld. Die avond bleek zo bijzonder dat er een artikel over verscheen in een Zweedse krant. Op dat moment wist mijn moeder nog niets over haar toenmalige partner en verzetsman Rudolf Schönberg. Het lied was een ode aan hem. Pas een jaar later kwam ze te weten dat hij door de nazi’s geëxecuteerd was in Brussel. Nooit heeft ze het instrument nog aangeraakt. Ze was op dat moment amper 34 jaar oud.’
Extreemrechts rukte razendsnel op. Ziet u gelijkenissen met vandaag?
VERHOFSTADT ¬ ‘Toch wel. In 1933 kwam Hitler aan de macht. Met een onwaarschijnlijke snelheid gleed de democratie af naar een dictatuur. Ik schreef hierover al Dagboek 1933. De hang naar autoritarisme, het flirten met regimes als die van Poetin en Orbán is een eerste kenmerk. Daarnaast valt de felle kritiek van extreemrechts op de rechterlijke macht op. Kijk naar de reactie van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken naar aanleiding van de uitspraak in de zaak tegen Schild en Vrienden, waarbij Dries Van Langenhove is veroordeeld tot een effectieve celstraf: Van Grieken noemt justitie rot en corrupt. Zo zet hij de rechterlijke macht weg als een hinderpaal.’
‘Wie denkt dat Vlaams Belang een normale partij is, vergist zich schromelijk.’
Dirk Verhofstadt
‘Verder is de ontmenselijkende manier waarop sommigen over asielzoekers of mensen op de vlucht spreken stuitend: ratten, parasieten ...’
‘Er bestaat een Tiktok-filmpje van september 2021, waarin Van Grieken aankondigt in 2024 de rekening te zullen presenteren aan al die linkse leerkrachten. Ik verzeker u: al wie afwijkt van hun Vlaamse identitaire denkbeelden, zal in hun vizier lopen.’
Welke boodschap wilt u meegeven aan de kiezer op 9 juni?
HEIMANS ¬ ‘Ik kan alleen maar hopen dat kiezers voldoende kritisch zijn. Blijf waakzaam, was ook de boodschap van mijn vader op het einde van zijn leven.’
VERHOFSTADT ¬ ‘Extreemrechts is voor mij een sluipend gif dat de rede verlamt en het slechtste in de mens naar boven brengt. Nietsdoen is geen optie. Partijen en het middenveld moeten opnieuw een duidelijk statement maken dat het cordon sanitaire behouden blijft. Wie denkt dat Vlaams Belang een normale partij is, vergist zich schromelijk.’
