In een zijstraat van de Brusselse Louizalaan woont en werkt Simon Gronowski. Samen met Ellen De Soete bekijkt hij foto’s uit de oude doos. ‘Dit is mijn zus Ita, een briljante pianiste’, vertelt hij aan Ellen. Zij op haar beurt toont een foto van haar moeder op negentienjarige leeftijd. Niets op deze foto doet vermoeden dat dit jonge meisje volop actief was als verzetsstrijdster.
Simon, een levende brok geschiedenis, heeft op 93-jarige leeftijd nog een razend drukke agenda. Hij pleit nog af en toe als advocaat, speelt concerten als jazzpianist en getuigt op tal van scholen over zijn levensverhaal. En dat verhaal tart elke verbeelding.
GRONOWSKI: ‘Als elfjarige jongen ben ik als bij wonder ontsnapt aan de dood. Op een dag werden mijn moeder, mijn zus en ikzelf opgepakt door de Gestapo. Mijn vader was op dat moment in het ziekenhuis, maar mijn moeder maakte de nazi’s wijs dat hij al overleden was. Na een maand in Kazerne Dossin werd ik samen met mijn moeder op een beestenwagon gezet, het twintigste konvooi richting Auschwitz. We hadden geen flauw benul dat de trein ons naar de dood zou voeren.’
'Ik heb zestig jaar gezwegen. Tot mensen me vroegen om te getuigen. En nu ben ik niet meer te stoppen.'
Simon Gronowski, Holocaust-overlever
‘Op een bepaald moment voelde ik dat de trein halt hield, we hoorden geschreeuw in het Duits en vuurschoten. Dat bleek een aanval van verzetsstrijders op het konvooi te zijn. Toen de trein weer verderreed, hebben enkele mannen in mijn wagon de deur kunnen openmaken. Mijn moeder zei me dat ik moest springen. En dat heb ik gedaan. Ik wachtte op mijn moeder, maar ze kwam niet. Ik was doodsbang. Als ik geweten had dat mijn moeder niet zou springen, zou ik het ook nooit gedaan hebben.
De hele nacht heb ik gelopen, tot ik ’s morgens in een Limburgs dorp aankwam. Daar heeft een rijkswachter, Jean, me opgevangen en ondergebracht in zijn huis. Mijn moeder is op de trein gebleven en nadien vermoord in de gaskamers van Auschwitz. En ook mijn zus is daar vermoord.’
Haring en kabeljauw
Ellen, jouw moeder was als jong meisje in het verzet, hoe kwam dat?
DE SOETE: ‘Op een dag komt mijn mama – toen 16 à 17 jaar – binnen in de keuken en haar broer is bezig op de keukentafel met wapens. Hij heeft haar meteen voor de keuze gesteld: Ofwel doe je mee, ofwel zoeken we een andere oplossing. Mijn moeder heeft geen seconde getwijfeld.’
‘Aanvankelijk deed ze enkel kleine boodschappen, maar al gauw werden haar taken gevaarlijker. Zo ging ze met de fiets naar Zeebrugge om ‘haring’ of ‘kabeljauw’ halen, codetaal voor wapens en springstof. Op een bepaald moment is ze verraden. Stel je voor: ze was toen negentien jaar, naakt in een cel, gefolterd en gemarteld. Maar ze heeft nooit haar kameraden verraden.’
‘Nadien is mijn moeder op de trein gezet. Maar die trein is nooit vertrokken. Spoorverzetsstrijders hadden de trein gesaboteerd. Toen de deuren opengingen, stond het perron vol machinegeweren. Er was een geheime ruil afgesproken: Duitse krijgsgevangenen tegen de mensen op de trein. Dus net als Simon is mijn moeder als bij wonder aan de dood ontsnapt.’
60 jaar zwijgen
Zowel jouw moeder als Simon hebben jarenlang gezwegen over de Tweede Wereldoorlog.
GRONOWSKI: ‘Ik heb zestig jaar lang gezwegen. Tot mensen rondom mij me aanspoorden om mijn verhaal naar buiten te brengen. Nu ben ik niet meer te stoppen. Als er geen dreiging zou zijn van extreemrechts vandaag, dan zou ik me ook niet moe maken om al die scholen af te lopen.’
'Net als Simon is mijn moeder, die in het verzet zat, als bij wonder aan de dood ontsnapt.’
Ellen de Soete, initiatiefneemster 8-meicoalitie
DE SOETE: ‘Mijn moeder heeft meer dan 70 jaar gezwegen. Pas op het einde van haar leven begon ze te vertellen. Na haar dood ben ik in contact gekomen met heel wat andere kinderen van het verzet. Zo kwam ik te weten dat er in België 150000 verzetsstrijders waren, van wie 15000 vermoord zijn. Het leek alsof dat uit ons collectief geheugen verdwenen was. Tot 1974 was 8 mei een feestdag, maar nadien is dat wegbespaard door de regering-Martens. De dood van mijn moeder heeft het zaadje in mijn hoofd geplant om 8 mei weer in ere te herstellen als officiële feestdag. En zo is de 8 meicoalitie, een samenwerking tussen vakbonden, middenveldorganisaties en de culturele wereld ontstaan. Vorig jaar hielden we een eerste bijeenkomst in Breendonk.’
GRONOWSKI: ‘Extreemrechts is de wieg van de haat, van het fascisme. Hoe moet je dat bestrijden? Niet met geweld, daar ben ik tegen. Wel door te stemmen op democratische partijen. En door scholing, informatie en herdenking. Ook de strijd van de 8 meicoalitie valt daaronder. Want dit mag nooit meer gebeuren.’
Ellen De Soete
- Ellen is kinderbegeleidster. Ze getuigde in 2019 in de Canvasreeks 'Kinderen van het verzet'. Richtte in 2022 de 8 mei-coalitie op, een samenwerking tussen middenveldorganisaties en personen uit de culturele en academische sector
Simon Gronowski
- Simon is doctor in de rechten, advocaat en jazzpianist. Wist als kind te ontsnappen uit een trein naar Auschwitz. Hij verloor zijn vader, moeder en zus in WOII en geeft vandaag wereldwijd toespraken.
