Het decor van The Old Oak: een troosteloze, niet nader genoemde Britse oud-mijnwerkersstad. De lokale bevolking, krap behuisd, kan amper de eindjes aan elkaar knopen. Lang vergeten zijn ze, door hun eigen regering aan hun lot overgelaten. Groot is hun verbazing wanneer een bus vol Syrische vluchtelingen onaangekondigd wordt gedropt in hun straat. Al na vijf minuten loopt de spanning hoog op en knettert het van xenofobe uitspraken.
Ken Loach (87)
Waarom wilt u uitgerekend dit verhaal brengen?
LOACH ¬ ‘Vergeef me alvast de lange aanloop die ik maak om op je vraag te antwoorden. (lacht) Werk is een van de basispijlers in ons leven. Je spendeert er zoveel tijd aan. Vroeger waren de zaken goed geregeld voor arbeiders. Wie ziek werd, kreeg een uitkering bijvoorbeeld. Veel van die verworven rechten zijn vernield door het beleid van oud-premier van het Verenigd Koninkrijk Margaret Thatcher (1979-1990, red.). De Iron Lady voerde een oorlog tegen de georganiseerde arbeid en zette winst bovenaan de agenda.'
'Gas, water, elektriciteit, gezondheid… zowat alle basisvoorzieningen zijn in het Verenigd Koninkrijk geprivatiseerd.'
Ken Loach
'In 1984 was er een grote mijnwerkersstaking, waarbij de dorpelingen uit mijn film op de eerste rij stonden. Helaas, Thatcher heeft de strijd gewonnen. Gas, water, elektriciteit, gezondheid… zowat alle basisvoorzieningen zijn geprivatiseerd. Sindsdien hebben mensen veel ingeboet. Ze zijn in de steek gelaten door hun eigen regering. En ze zijn kwaad, verbitterd.’
‘Dat is zo’n belangrijk verhaal, maar hoe vertel je dat? Mijn scenarist Paul (Laverty, red.) zei dat dit sluimerend ongenoegen pas echt duidelijk zou worden als vluchtelingen in deze context opduiken, onaangekondigd dan nog. Hoe mensen dan reageren, vertelt zoveel over hun eigen levenskwaliteit. Een buurman in de film zegt: Liefdadigheid begint thuis. We hebben zelf amper iets, is wat hij bedoelt. Dat verglijdt naar We willen geen vreemdelingen hier en dat wordt dan racisme of vreemdelingenhaat.’
Bent u niet bang dat extreemrechts uw verhaal zal kapen?
LOACH ¬ ‘Nee, eigenlijk niet. Het verhaal toont net waar die woede vandaan komt. Die mensen zijn verlaten en hebben geen perspectief, enkel uitzichtloosheid. Dat is net het punt dat ik wil maken: het proces tonen, hoe het zover komt. Dezelfde dorpelingen waren ooit de grootste voorvechters van solidariteit. Ze worden niet geboren als racisten.’
‘Als arbeiders zouden beseffen hoeveel macht ze hebben’, verzucht hoofdpersonage TJ, uitbater van pub The Old Oak op een bepaald moment.
LOACH ¬ ‘Zonder de werknemers kom je nergens, gebeurt er niets. En dat is hun grote kracht. Verpleegsters, dokters, postbedienden, treinpersoneel, ze kwamen vorig jaar eindelijk weer op straat voor betere lonen. Maar de basis van het systeem – de privatisering – stelt men nog niet in vraag. Ik hoop dat dat hete hangijzer ook vroeg of laat ter discussie komt.’
Is het vandaag anders filmmaken dan in uw beginjaren?
LOACH ¬ ‘Absoluut, helemaal anders. In mijn begindagen in de jaren 60 waren we allemaal zo activistisch en politiek geëngageerd. We schaarden ons achter Washington noch Moskou, er was immers een ‘nieuw links’. In die jaren ligt de basis voor mijn hele verdere leven en carrière.’
‘Vandaag is de wereld zo kwetsbaar en fragiel, veel gevaarlijker ook. En dat is een perfecte voedingsbodem voor extreemrechts. Tegelijk draag je als filmmaker wel een verantwoordelijkheid. Wij als makers staan middenin de wereld en zijn direct emotioneel betrokken. Daaruit put ik mijn inspiratie. Kijk naar het verleden en trek daar lessen uit. Ik probeer dat ook in mijn films te steken.’
The Old Oak is vanaf 25 oktober te zien in de bioscoop.
Filmmaken op je 87ste, hoe doe je dat?
LOACH ¬ ‘Ik moet toegeven: het valt me steeds zwaarder. Mijn geheugen laat me te vaak in de steek, terwijl ik net aan duizend dingen moet denken, elk detail is belangrijk. Je moet ook met zoveel mensen tegelijk werken. Ik kan me niet verstoppen achter mijn monitor maar ren de hele tijd de straat op en neer. Dat rondrennen wordt me te veel.’
‘Enkele jaren geleden zat ik tijdens opnames met mijn voet vast in de Ierse modder. En ik kreeg die er niet meer uit. Op dat moment zei ik: ‘Dit is het moment om te stoppen.’ Dat bleek achteraf niet te kloppen, maar The Old Oak zal vermoedelijk wel mijn laatste langspeelfilm zijn.'
