Ruim 16.000 arbeidsmigranten van buiten de Europese Unie kwamen vorig jaar met een gecombineerde vergunning in Vlaanderen werken. Bijna dubbel zoveel als het jaar daarvoor, dat blijkt uit het jaarverslag van de Vlaamse Dienst Economische Migratie. Het aantal aanvragen (meer dan 20.000) liep zo hoog op dat de administratie ze niet allemaal tijdig kan bolwerken.
Het gaat om vrachtwagenchauffeurs, chef-koks, en werknemers in de zorgsector, maar net zo goed om bakkers, slagers, of pijpfitters. Turkije, Marokko, India en de Filipijnen zijn de grootste herkomstlanden buiten de Europese Unie. Om mensen van buiten Europa aan te trekken, moeten werkgevers kunnen aantonen dat ze geen Belgische werknemers vinden. Daarnaast werkt de overheid met een knelpuntberoepenlijst. Wanneer voldoende andere Europese landen voor dezelfde beroepen een tekort op de arbeidsmarkt aangeven, mogen werkgevers die profielen sowieso buiten Europa zoeken. In dat geval moeten ze een ‘gecombineerde vergunning’ aanvragen, voor werk- en verblijfsrecht.
Gedumpt
Arbeidsmigratie is een dubbeltje op z’n kant. Enerzijds is het een antwoord op de krapte op de arbeidsmarkt. Met name de werkgeversorganisaties pleiten daarom voor soepelere regels. Arbeidsmigratie zorgt voor werkkrachten om de hoognodige klimaattransitie snel genoeg door te voeren, of om het groeiende aantal ouderen in de samenleving te verzorgen. Anderzijds loopt het vaak mis bij de werk- en woonomstandigheden van arbeidsmigranten.
‘We hebben een nieuw sociale-dumpingprobleem in ons land’, concludeert onderzoeker Frederic De Wispelaere van het HIVA-onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (KU Leuven). ‘Recente schandalen leggen een crisis bloot in enkele arbeidsintensieve sectoren zoals de bouwsector. Inbreuken op de sociale wetgeving, veiligheidsvoorwaarden die niet worden nageleefd op een werf, illegale tewerkstelling, lonen van drie à vier euro per uur in plaats van dertien of veertien, en ellenlange werkdagen zijn er schering en inslag.’
Bovendien schiet het bij de huisvesting van arbeidsmigranten vaak tekort, zegt Brecht Beelen van beweging.net. ‘Werkgevers zouden al bij de gecombineerde vergunningsaanvraag moeten aantonen dat ze een kwaliteitsvolle woning kunnen aanbieden. Nu worden te veel arbeidsmigranten in slechte omstandigheden gehuisvest.’
‘Het gaat nu eenmaal om groepen die sneller loon- en arbeidsvoorwaarden accepteren waarvoor Belgen en Europeanen passen’, zegt De Wispelaere. ‘Zo dreigt een neerwaartse spiraal. Maar ik vrees dat het moeilijk is om de frustratie van werkgevers over de arbeidsmarktkrapte los te zien van hun wens naar goedkopere en flexibelere werkkrachten.’
Instapcursus
Omdat arbeidsmigranten vaak in precaire woon- en werksituaties belanden, is het volgens Brecht Beelen en Stefaan Peirsman, expert arbeidsmigratie van het ACV, belangrijk dat ze een instapcursus, tijdens de werkuren en gratis voor de arbeidsmigrant, krijgen. ‘Ze moeten weten op hoeveel loon ze recht hebben, waar ze de informatie kunnen vinden, of waar ze terechtkunnen als het fout gaat.’
Huisvesting onder de verantwoordelijkheid van de werkgever en een instapcursus zijn maar enkele thema’s op het bord van de bevoegde ministers – onder meer Vlaams minister van Werk Jo Brouns (CD&V), staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) en federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS). Zij moeten op een interministeriële conferentie, gepland op 7 juli, zowel het uitbuitingsvraagstuk aanpakken, als de werkgeverseis van meer en soepelere arbeidsmigratie.
Cruciaal is om de rekruteringskanalen van arbeidsmigranten beter te reguleren, vindt Peirsman. ‘Net zoals voor uitzendkantoren zouden enkel erkende rekruteringsbureaus mogen optreden.’
180 dagen
Toch staat of valt de regulering met de controle. Vandaag komt de sociale inspectie handen en ogen tekort. Peirsman wil dat de sociale inspectie standaardcontroles uitvoert bij ondernemingen met veel arbeidsmigranten. ‘Wie slachtoffer wordt van uitbuiting moet dan een voldoende lange periode krijgen om een nieuwe werkgever te zoeken’, aldus Peirsman. ‘Wij vragen 180 in plaats van de huidige 90 dagen. Dat is veel te kort om je te heroriënteren.’
‘Soms lijken politici en werkgevers te vergeten dat het niet alleen draait om vacatures invullen’, besluit De Wispelaere. ‘Het gaat om mensen. Met eigen dromen en rechten, een eigen cultuur en denken. Daar komt meer bij kijken dan een snelle aanwerving.’
‘Ik leefde in België in een vrachtwagen’
Bijna twee jaar geleden kwam Abdallah Abdou (33) naar België als arbeidsmigrant, met een gecombineerde vergunning. Een neef van hem, die als onderaannemer in de transportsector zit, bood hem een baan als vrachtwagenchauffeur aan. ‘Ik zocht een uitweg uit Egypte’, vertelt hij. ‘Ik was meteen klaar om te vertrekken. Eerder had ik al vier maanden in Saoedi-Arabië gewerkt. In Egypte is er geen toekomst.’
In het begin was zijn baas verwelkomend. Zijn eerste maand in België verbleef Abdallah in diens woning. Maar daarna moest hij het huis uit en in zijn vrachtwagencabine slapen. ‘Ik overnachtte op een parking of in de buurt van de laatste opdrachtgever van de dag. Aan de kant van de snelweg. Mijn baas bleef zeggen dat ik geduld moest hebben en dat hij een appartement zou regelen. Daar kwam niets van, bijna een jaar lang.’
Al die tijd kreeg Abdallah zijn loon onregelmatig uitbetaald, en vaak slechts een deel van het bedrag. Hij besloot een klacht neer te leggen tegen zijn werkgever. Die procedures lopen nog, en inmiddels heeft Abdallah ook een tijdelijke verblijfsvergunning. Hij overleeft van het achterstallige loon dat de rechtbank van zijn voormalige werkgever terugvordert.
‘Maar om werk te vinden, is mijn Egyptisch rijbewijs niet genoeg. Ik heb een Belgisch rijbewijs C nodig. En om de verplichte lessen daarvoor te kunnen volgen, moet ik Nederlands, Frans of Duits leren. De overheid wil dat je na zes maanden een Belgisch rijbewijs hebt, daarvan had mijn baas me niets gezegd. Om zo snel Nederlands te leren en het rijbewijs te halen, heb je een mirakel nodig. Ik dacht dat werken in België vrijheid betekende. Maar op die manier blijf je gebonden aan de werkgever die je naar hier heeft gehaald. Net zoals in Saoedi-Arabië. De werkgever is de enige die een verlenging van je vergunning kan aanvragen.’ Zijn droom is nu, vertelt hij, om zo snel mogelijk Nederlands te leren en het rijbewijs te halen zodat hij hier aan de slag kan.
