Over burn-out is al heel wat geschreven. Toch bestaan er nog veel misvattingen. ‘Heel vaak vragen mensen of burn-out samenhangt met demografische kenmerken zoals geslacht en leeftijd’, begint arbeidspsycholoog Hans De Witte. ‘Het antwoord is eenvoudig: niet echt. De hoofdreden voor een burn-out is het werk van die persoon. Burn-out ontstaat wanneer het werk te veel eisen aan je stelt, zoals bij een te hoge werkdruk, terwijl je tegelijk te weinig mogelijkheden krijgt om met die eisen om te gaan. Denk maar aan te weinig autonomie of sociale steun op het werk.’
Waarom lopen dan juist jongeren meer kans op een burn-out?
De Witte - ‘Dat heeft deels te maken met het feit dat jongeren instromers zijn op de arbeidsmarkt en dat ze het zeker in de beginperiode niet altijd voor het kiezen hebben. Je moet het doen met de baan die je krijgt. Als jongere word je ook vaker getest en uitgedaagd. Dus daar ben je als jongere zeker wat kwetsbaarder.’
‘Wat ook een rol speelt, zijn smartphones. Zeker wanneer je die van bij het opstaan tot wanneer je gaat slapen gebruikt. Door constant je werkmail te checken of toch nog snel iets voor het werk op te zoeken, kom je nooit tot rust. Je kunt dan niet recupereren van de gedane inspanningen. Ook het feit dat je bijna dag in dag uit en de klok rond via je smartphone werk kunt ontvangen en gestoord kunt worden door je baas, is problematisch. Zo hoor ik regelmatig verhalen van mensen die om tien uur ’s avonds nog iets doorgestuurd krijgen van hun leidinggevende, met de vraag om dat tegen de volgende ochtend af te hebben. Die overschrijden zeer expliciet grenzen van wat gezond en haalbaar is.’
‘We moeten ons afvragen wat we nu juist willen. Willen we jonge mensen gedurende hun eerste tien jaar op de arbeidsmarkt uitpersen als citroenen en ze dan op de sociale zekerheid weggooien? Of willen we mensen opleiden in een duurzame tewerkstelling die ze over hun hele loopbaan kunnen volhouden. We worden de hele tijd geconfronteerd met de roep dat we langer moeten werken, maar als je iedereen in het begin al volledig uitperst, is dat natuurlijk niet mogelijk.’
'Willen we jongeren op de arbeidsmarkt uitpersen als citroenen en ze dan op de sociale zekerheid weggooien?'
Hans De Witte
Ligt het probleem niet deels bij de jongeren zelf, die geen nee durven te zeggen? De Hoge Gezondheidsraad opperde immers in 2018 al dat we jongeren vanaf het eerste studiejaar moeten wapenen tegen burn-outs.
De Witte - ‘Ik heb het daar wat moeilijk mee, want men legt daarmee de oorzaak én de oplossing bij het individu. Dat vind ik problematisch, omdat het individu deels machteloos is en absoluut niet schuldig is. Men overschat daarmee ook de impact van het individu ten opzichte van de organisatie.’
‘Individueel zijn we deels machteloos. De belasting op het werk die ik als persoon meemaak is het gevolg van de wijze waarop het werk georganiseerd is. Enkel wanneer je je met anderen organiseert en daartegen reageert, kun je dat veranderen. Ik kan iedereen die met deze problematiek te maken krijgt enkel oproepen om naar hun vakbond en preventieadviseur te stappen om dat aan te kaarten.’
Moeten wij dan ook een wet invoeren zoals Frankrijk dat deed in 2017, waarbij wettelijk werd vastgelegd dat een werkgever zijn werknemers niet meer mag lastigvallen na een bepaald uur?
De Witte - ‘Dat is een heel moeilijk debat. Een wet kan de nodige context bieden, die het makkelijker maakt om een cultuur te creëren waarbij men de avonduren van de werknemers respecteert. Maar als iemand langs de andere kant vrijwillig buiten zijn reguliere werkuren nog iets wil doen, moet die ook wel de kans daartoe krijgen.’
‘Organisaties hebben er trouwens alle belang bij om de avonduren te respecteren. Een van de drie hoofdoorzaken van burn-out is een gebrek aan herstelmogelijkheden. Ieder van ons kan gedurende een korte periode aan een heel hoog tempo werken. Maar dat kan enkel op een gezonde manier wanneer je daarnaast voldoende tijd krijgt om te recupereren. Dat impliceert dat men na het werk de tijd krijgt om te herstellen van de gedane inspanningen.’
Is het niet een beetje ijdele hoop om van bedrijven te verwachten uit zichzelf die omslag te maken?
De Witte - ‘Ze moeten dit doen uit puur eigenbelang. Wanneer je je werknemers uitput, dan zullen ze ook niet meer goed presteren. En dan snijd je natuurlijk in je eigen vel. Prestaties van werknemers gaan er op achteruit wanneer ze onvoldoende herstelmomenten hebben.’
'Wanneer je je werknemers uitput, dan zullen ze ook niet meer goed presteren.'
Hans De Witte
Sommige bedrijven aanzien werknemers nochtans als een eenvoudig vervangbaar goed …
De Witte - ‘Je kunt werknemers natuurlijk met de regelmaat van de klok weggooien en vervangen, maar daarmee belast je de sociale zekerheid, waarvoor je als werkgever ook meebetaalt. En wanneer het systeem te zwaar belast wordt, dan moet je weer meer bijdragen betalen. Dat komt dus als een boemerang terug in je gezicht. Bovendien kost het je ook tijd en moeite om telkens weer nieuwe mensen op te leiden en voldoende kennis te laten vergaren om hun werk naar behoren uit te voeren. Een gezonde werksituatie is dus zowel op individueel als op maatschappelijk vlak een welbegrepen vorm van eigenbelang.’