Sammy* (50) werkt bij een bekende bussenfabrikant. Zo’n tien jaar geleden kwam hij na een echtscheiding in financiële moeilijkheden. Het huis werd ruim onder de waarde verkocht en Sammy moest samen met zijn ex-partner 60.000 euro afbetalen aan de bank. Vier jaar geleden deed Sammy een beroep op een schuldbemiddelaar. Zijn inkomen gaat nu integraal naar de bemiddelaar, die hem daarna leefgeld uitkeert. ‘Maar het is krabben’, vertelt Sammy. ‘Ik leef van dag tot dag en hoop dat er niets misgaat. Op reis gaan, fitness, dat kan ik me allemaal niet veroorloven. Maar ik ben lang niet de enige.’
Sammy heeft nog een weg af te leggen. Pas over vijf en een half jaar zal hij ‘schuldenvrij’ zijn.
Cola na negen jaar
Wie schulden maakt, lijkt vaak weg te zinken in een bodemloze put. Het verhaal van Harald (48) geeft daarom een sprankje hoop. Sinds november is hij schuldenvrij. ‘Vandaag kan ik eindelijk weer cola kopen voor mijn kinderen. Maar negen jaar ben ik door de hel gegaan. Na mijn scheiding raakte ik in financiële problemen. Op een bepaald moment kreeg ik maar 50 euro leefgeld per maand. Dat was zwarte sneeuw zien. Ik ben al die tijd blijven doorwerken. Vaak had ik de laatste dagen van de maand geen eten, toch fietste ik elke dag 20 kilometer naar het werk.’
Met veel volharding is Harald uit zijn schuldenput geraakt. Afgelopen zomer is hij voor de eerste keer sinds negen jaar weer op vakantie naar de Ardennen gegaan.
'Wij zien vaak collega’s in geldnood of met schulden. Er zijn veel meer werkende armen dan vroeger. Vooral jongere werknemers eigenlijk.'
Jackie Vanhyfte, hoofdafgevaardigde Adient
Schulden zijn vaak taboe. Toch leeft het op de werkvloer, beaamt Jackie Vanhyfte (53), hoofdafgevaardigde bij autostoelenfabrikant Adient. ‘Wij zien vaak collega’s in geldnood of met schulden. Er zijn veel meer werkende armen dan vroeger. Vooral jongere werknemers eigenlijk. Onze rol schuift steeds meer op in de richting van maatschappelijk werker. Mensen komen sneller met hun problemen naar ons. En ja, meestal gaat het over geldproblemen.’
Mensen met schulden komen in een kluwen terecht. Vaak weten ze zelf amper in welk systeem ze zitten. Ook dat ervaart Vanhyfte: ‘Soms krijgen wij de vraag Waarom heb ik mijn loon niet gehad? Als we dat nagaan, blijkt dat collega’s bijvoorbeeld onder loonbeslag zitten, zonder dat ze dat zelf weten.’ Dat je baas wél op de hoogte is, is een bijkomende zorg. Zo kan Sammy bijvoorbeeld geen elektrische fiets aanschaffen via het werk: ‘Je voelt je alsof je op een zwarte lijst terechtkomt.’
Kluwen
Hoe kan je loon eigenlijk ‘afgepakt’ worden? Dat kan afgedwongen worden via loonbeslag of loonoverdracht. Of je kunt er zelf mee akkoord gaan in het kader van budgetbeheer, of door een collectieve schuldenregeling aan te vragen. Het ene systeem is het andere niet. Zo wordt loonbeslag opgelegd door een gerechtsdeurwaarder, die de werkgever op de hoogte brengt. Vanaf dat moment is de werkgever verplicht om een deel van het loon door te storten aan de gerechtsdeurwaarder. Die betaalt dan openstaande facturen bij een of meerdere schuldeisers. Weigeren kan niet, want het is een gedwongen uitvoering die werd uitgesproken door een rechter.
Uit cijfers die het ACV recent opvroeg bij een sociaal secretariaat blijkt dat een op de 100 bedienden onder loonbeslag valt. Bij arbeiders is dat zelfs het dubbele.
Anders werkt de collectieve schuldenregeling, vaak het laatste redmiddel voor wie geen uitweg meer ziet. Bij de collectieve schuldenregeling moet er een vonnis van de arbeidsrechtbank zijn. Vervolgens wordt een afbetalingsplan opgesteld dat maximaal zeven jaar mag duren.
Een op de 50 arbeiders valt onder loonbeslag, blijkt uit cijfers van een sociaal secretariaat.
Min Berghmans van SAM steunpunt Mens en Samenleving verduidelijkt: ‘Als je in een straatje zonder eind dreigt terecht te komen, kun je vragen om toegelaten te worden tot de collectieve schuldenregeling. Het hele inkomen van de schuldenaar komt terecht op de rekening van de schuldbemiddelaar. Vervolgens stort die leefgeld terug aan de schuldenaar. De rest dient om openstaande schulden af te betalen. Ook de werkgever is in dit geval verplicht om het loon door te storten aan de schuldbemiddelaar.’
Het systeem van collectieve schuldenregeling beoogt een ‘nieuwe start’, zodat je na afloop schuldenvrij door het leven kunt gaan. De arbeidsrechtbank kan zelfs een deel kwijtschelden. Maar de impact ervan op iemands leven en waardigheid kun je moeilijk overschatten, aldus Berghmans: ‘Dit is een enorme ingreep in je leven, want je hele vermogen wordt in rekening gebracht. Ook je huis zou bijvoorbeeld verkocht kunnen worden. Handelaars die failliet gaan, zijn eigenlijk beter af dan een particulier. De zelfstandige ziet normaal zijn schulden kwijtgescholden na een faillissement en kan zijn inkomen dadelijk opnieuw zelf ontvangen, terwijl een particulier jarenlang gebonden is aan een strikt budget.’
Eind 2022 zaten in totaal 31.764 personen in het Vlaams Gewest in collectieve schuldenregeling, ongeveer 0,6 procent van de bevolking ouder dan 18 jaar. Het systeem is in dalende lijn sinds 2015. Maar er heerst dan ook wel wat wantrouwen.
Hervorming in de maak
Een ‘nieuwe start’ mag dan het beoogde doel zijn, toch zijn er nog veel mankementen aan de collectieve schuldenregeling. Te star, te weinig leefgeld om rond te komen, te weinig inspraak … zijn maar enkele bekommernissen die de Hoge Raad voor Justitie eind 2022 al uitte.
Een herziening van de minnelijke en gerechtelijke invordering is nodig. Meerdere voorstellen liggen op de politieke tekentafel, vertelt Sandra Rosvelds van beweging.net: ‘Die moet erop gericht zijn mensen met schulden zo snel mogelijk te helpen. Schulden mogen niet uit de hand lopen door allerlei kosten die er in de minnelijke en gerechtelijke invorderingsprocedure bijgerekend worden. Vroegdetectie en een snelle doorverwijzing naar schuldbemiddeling zijn essentieel. Ook een centralisering van alle schulden in één afbetalingsplan, waarbij de openstaande schulden op een haalbaar en menswaardig ritme worden afbetaald, kan veel miserie voorkomen. We rekenen op de federale regering om te komen tot een menswaardig systeem.’
Meer info: www.hetacv.be/loonbeslag
*Sammy is een schuilnaam
