Aan de rechterzijde van het politiek spectrum klinkt de roep steeds luider om het recht op een werkloosheidsuitkering in tijd te beperken, om zo langdurige werkloosheid aan te pakken. Maar Michiel Segaert, adjunct-directeur Statistieken, Budget en Studies van de RVA ziet weinig historisch bewijs dat dit zou werken. ‘De onbeperkte duur van het recht op een werkloosheidsuitkering lijkt niet echt een motor van structurele werkloosheid te zijn.’
Daarvoor baseert hij zich op een nieuwe RVA-studie van de werkloosheidscijfers sinds het in duur onbeperkte systeem van werkloosheiduitkeringen van start ging in 1945. ‘De economie en werkgelegenheid blijven de meest bepalende factoren. Wel zien we hoe ook visies op de plaats van bepaalde doelgroepen op de arbeidsmarkt, zoals die op vrouwen in de jaren 1940-‘50 en die op ouderen in de jaren 1970-’80, decennialang de structurele werkloosheid in die groepen mee kunnen beïnvloeden.’
Maarten Hermans, expert werk van het ACV, beaamt die conclusies. ‘Het publiek debat richt zich steeds meer op het gedrag en de verantwoordelijkheid van de individuele werkloze, los van wetenschappelijke bevindingen. Maar je ziet in de studie zeer duidelijk vanaf midden jaren ’70 de enorme toename en vervolgens een blijvend hoog niveau van werkloosheid. Sindsdien komt het beleid vaak neer op het rondschuiven tussen verschillende sociale zekerheids- en tewerkstellingsstelsels van groepen mensen waarvoor het huidig economisch systeem de laatste 50 jaar onvoldoende werk voorziet.’
Langdurige werkloosheid sterk gedaald
De samenloop van structurele trends en beleidswijzigingen zorgden volgens de RVA-studie voor een sterke daling van het aantal langdurig werklozen sinds 2010. Dat is het resultaat van onder andere reglementaire wijzigingen aan uitkeringsstelsels, het invoeren van het dienstenchequesysteem en de vergrijzing waardoor er meer werklozen uitstromen naar het pensioen.
Voor Hermans illustreert dit het belang van structurele maatregelen, in de plaats van maatregelen die individuele werklozen en hun uitkeringsrechten viseren. ‘Uit de vorige RVA-studie bleek al dat het laten dalen van de werkloosheidsuitkering naarmate je langer werkloos bent niet zorgt voor een betere doorstroming naar werk. Deze studie wijst er op dat het beperken van de duur ook geen verschil zal maken. Dat is ook logisch. Werkloosheid is een probleem van ons huidig systeem, geen individuele keuze. Knippen in uitkeringen betekent dan vooral dat je mensen naar andere stelsels zoals het leefloon of verder in armoede duwt.’
Positieve aanpak levert op
‘Buurlanden Frankrijk en Duitsland kunnen inspiratie bieden voor een systeem dat kan werken en het probleem op een positieve manier benadert’, stelt Hermans. Daar wordt in bepaalde regio’s voor elke werkloze op vrijwillige basis en zonder dreiging met uitkeringssancties een passende baan gezocht of gecreëerd, met daarbij een volwaardig arbeidscontract, loon en alle bijhorende rechten. Uit evaluaties blijkt dat hoewel het systeem het eerste jaar een meerkost is ten opzichte van de werkloosheid, het op termijn zelfs meer oplevert dan dat de overheid eraan uitgeeft.
‘Dat zoiets eveneens bij ons mogelijk is, leren we cynisch genoeg van het recent opgestarte systeem van de verplichte gemeenschapsdienst voor werklozen in een zeventigtal Vlaamse gemeenten’, aldus Hermans. Daarbij kunnen werklozen opgeroepen worden om aan een vergoeding van 1,30 euro per uur bovenop hun werkloosheidsuitkering taken uit te voeren, zoals bijspringen bij de groendienst. Wie weigert, verliest de uitkering.
‘De burgemeesters die het invoeren verdedigen dat met het argument dat er genoeg werk is bij de gemeente en de Vlaamse regering stopt hen hiervoor zelfs aardig wat subsidies toe. Als je mensen uit de werkloosheid wil halen, er werk genoeg is, de noden in bijvoorbeeld de kinderopvang enorm zijn, en de regering er subsidies voor heeft, investeer als overheid dan toch gewoon rechtstreeks in de nodige jobs. Hopelijk helpt dit soort studies om het debat hierover meer fundamenteel te voeren, in plaats van de politieke ballonnetjes die voortdurend opgelaten worden.’
