Slimme toestellen veroverden de laatste jaren de Vlaamse woonkamer. De slimme bel, een luidspreker met stemherkenning, een wifi-beveiligingscamera of een intelligente babyfoon, het is slechts een greep uit het grote gamma van slimme elektronica. Niet zelden herbergt het toestel een camera. Ruim de helft van de Vlamingen heeft minstens één intelligent toestel in huis, schat het Kenniscentrum Data en Maatschappij en onderzoeksgroep IMEC-MICT-UGent.
Bij een op de acht Vlamingen kreeg de slimme beveiligingscamera ondertussen een vaste plek in huis. Niet helemaal verwonderlijk, zegt ook Jelle Janssens van de UGent. ‘Thuis mag je wettelijk gesproken zoveel camera’s hangen als je zelf wilt.’ Als criminoloog doet Janssens onderzoek naar camera’s, hun impact en privacy. ‘De camerawetgeving zegt dat burgers camera’s moeten aangeven bij de overheid, behalve in huis.’ Dat verklaart wellicht ook de beperkte stijging van het aantal aangeven camera’s bij de FOD Binnenlandse Zaken. Ondanks de stijgende populariteit van de slimme toestellen met camera’s tekenen de cijfers sinds begin 2021 een stijging op van slechts 12 procent.
Controle van de poetshulp
De slimme toestellen bieden enkele voordelen, waardoor ze ook zo gewild zijn. Dat beaamt hetzelfde onderzoek. ‘Een slimme deurbel geeft je de gelegenheid te kijken of de kinderen zijn thuisgekomen van school, een partner thuis is of een pakje geleverd is’, schrijven de onderzoekers. Tegelijkertijd waarschuwen ze ook voor de keerzijde van de medaille van dat gerust gemoed: de toestellen kunnen ook dienen om controle uit te oefenen op gezinsleden of op anderen, zoals een babysit of een poetshulp.
‘Je mag dan wel je huis volhangen met camera’s, toch mag je er niet zomaar alles mee filmen’, waarschuwt Janssens. ‘Komt er bijvoorbeeld een huishoudhulp met dienstencheques over de vloer, dan geldt het arbeidsrecht met strikte regels.’ Want wie het werk van de huishoudhulp met een camera controleert, kijkt eigenlijk specifiek toe op één persoon en het individuele gedrag. Onaanvaardbaar dus, volgens Janssens: ‘In welk ander bedrijf zou het personeel zoiets toestaan? Een camera op het werk mag alleen kijken naar goederen, processen of de toegang in de gaten houden, maar nooit focussen op persoonlijke prestaties.’
‘In je huis gelden dan inderdaad dezelfde regels als op andere werkplekken’, zegt ook Kris Vanautgaerden, verantwoordelijke voor de dienstenchequesector bij ACV Voeding & Diensten. ‘Camera’s mogen niet dienen om individueel werk te controleren.’
Niet iedere gebruiker van dienstencheques is daarvan op de hoogte. ‘We vragen al lang aan de bedrijven om hun klanten daar goed over in te lichten, maar die vraag valt dikwijls in dovemansoren.’
Wat ook niet helpt: de regels over camerabewaking worden maar zelden gecontroleerd, en sancties worden slechts zeer uitzonderlijk opgelegd. Het gebeurt soms dat wanneer een werkincident tot een rechtszaak leidt, er plots beelden opduiken afkomstig van camera’s waarvan eigenlijk niemand het bestaan kende, behalve de werkgever dan’, illustreert Piet Van den Bergh, juridisch expert van het ACV. ‘Hopelijk brengen de strengere Europese regels en straffen daar spoedig verandering in.’
Waar het voor reguliere bewakingscamera’s, zoals aan de voordeur, verplicht is die aan te geven bij de overheid, geldt zo’n registratie niet voor camera’s op de werkvloer. Van den Bergh: ‘De wet schrijft voor dat werknemers erover geïnformeerd moeten worden, maar niet meer dan dat. Niemand weet dus hoeveel camera’s er ons tijdens de werkuren in de gaten houden.’
Poetshulp Rosa (50) werd onbewust in de gaten gehouden
‘Wat er met die beelden gebeurt weet ik niet’
‘In de meeste moderne woningen hangen tegenwoordig camera’s. Wat er met die beelden gebeurt, weet ik niet. Dat vertellen onze klanten ook niet. Nochtans zegt het dienstenchequebedrijf waarvoor ik werk de klanten wel dat wij niet gefilmd mogen worden.’
‘Een keer kreeg ik onverwacht het nieuws dat ik bij een klant niet meer welkom was. Ook in dat huis hing in iedere hoek een camera om je bij elke stap te volgen. De eigenaar had op de camera’s gezien hoe ik even een koffie dronk en een sigaretje rookte op het terras. Dat stond hem blijkbaar niet aan, terwijl het wel gewoon mijn officiële pauze was. De volgende keer moest ik niet meer komen.’
Criminoloog Jelle Janssens: 'Een camera voor de veiligheid werkt niet'
‘Ook beleidsmakers trappen in de val van meer camera’s om de veiligheid te verhogen.’ Criminoloog Jelle Janssens is stellig: ‘Dat werkt niet. Uit verschillende onderzoeken leerden we dat het plaatsen van camera’s niet tot meer veiligheid leidt, laat staan een hoger veiligheidsgevoel.’
‘Mensen zijn camera’s trouwens zo gewoon dat we er niet meer aan denken. Je ziet mensen zonder nadenken ongegeneerd in de neus peuteren of ruziemaken, ook wanneer er een camera hangt. Dat betekent in de praktijk dat het plaatsen van een camera eigenlijk weinig impact zal hebben op gedrag, gewoon omdat we het bestaan ervan vergeten.’
Vanaf deze maand organiseert beweging.net in verschillende steden en gemeenten camerasafari’s, zoektochten langs camera’s in de openbare ruimte.
