In zijn speech naar aanleiding van Rerum Novarum, haalt CM-voorzitter Luc Van Gorp uit naar de politiek en neemt het op voor mensen die geen betaald werk hebben, ziek zijn of voor kinderen zorgen. 

Djorven Ariën

Luc Van Gorp - Voorzitter CM

Nergens beter dan ‘Thuis’! Wie herkent dit niet? Nooit gedacht dat ik mijn speech voor Rerum Novarum zou beginnen met de titelsong van een televisiesoap. Al meer dan 25 jaar brengt Thuis een vertrouwd geluid in onze huiskamer. De soap blijft een moment waarop we gezellig in de zetel plaatsnemen om samen een halfuur te ontspannen. Nergens beter dan Thuis.

Maar het woord 'thuis' voelt vandaag wrang aan. Niet alleen omdat de openbare omroep enkele maanden geleden besliste om de productie van de soap uit te besteden, wat tot - terechte - verontwaardigde reacties leidde bij acteurs en crew. Maar ook omdat het woord ‘thuis in politieke kringen steeds vaker een negatieve connotatie krijgt. In ons neoliberaal samenlevingsmodel is werken de absolute norm. Jobs, jobs, jobs is al vele jaren het mantra. Wie thuis zit, is per definitie inactief, want draagt niet bij aan het bruto binnenlands product. Thuis is verworden tot een plek waar je vooral zo weinig mogelijk moet zijn, mag zijn zelfs, tenzij je werkt! Wie thuis zit zonder job, of ziek, of voor de zorg voor de kinderen, is verdacht. Als je sommige politici vandaag bezig hoort, lijkt thuis verboden terrein, lijkt het of iedereen die thuis zit, een profiteur of luierik is!  En als het over ons sociaal (zekerheids)systeem gaat, valt steeds vaker de term ‘hangmat

Niet alleen thuis zijn is verdacht, ook wat er thuis gebeurt, kan niet rekenen op veel vertrouwen van politici. Waarom zou je anders, zoals Conner Rousseau, voorstellen om kinderen verplicht naar de kinderopvang te sturen? Politici bepalen steeds meer waaraan we ons geld nog mogen uitgeven. Enkele voorbeelden: waarom het leefloon van mensen niet gedeeltelijk uitbetalen via maaltijdcheques, een idee uit de koker van N-VA? Of geef een deel van het kindergeld rechtstreeks aan scholen om er gezonde maaltijden mee aan te bieden? Moet ik de boodschap als volgt verstaan: ouders zijn niet langer geschikt om zelf voor hun kinderen te zorgen of om zelf gezond eten op tafel te zetten? Als het thuis niet perfect loopt (waar loopt het wel perfect?) zal de overheid het wel overnemen, zij doen het beter. En als de kinderen naar de opvang gaan, verplicht weliswaar, dan kunnen ouders werken en is er echt geen reden meer om nog langer thuis te zitten.

Ook het afgelopen weekend, onder meer op de ledencongressen van N-VA en Open VLD, hoorden we dat de sociale zekerheid moeilijker toegankelijk moet worden voor mensen die zich in een kwetsbare situatie bevinden en worden gekoppeld aan voorwaarden. Als het van de N-VA afhangt, verliest elke werkloze na maximaal twee jaar zijn uitkering. Een idee dat we ook zagen bij Vooruit-voorzitter Conner Rousseau, iets beter gecamoufleerd. Voor hem moet wie twee jaar werkloos is, verplicht een basisbaan aanvaarden. Bij Open VLD klinkt het als volgt: “Al wie kan werken en steun krijgt van de overheid, moet actief naar werk zoeken. Of je nu een uitkering krijgt of geniet van een sociale woning of andere sociale voordelen.” We moeten uitkeringen bevriezen – dixit Open VLD – of we moeten voor wie niet werkt een plafond zetten op – ik haal het uit de congrestekst van N-VA – “het uitgebreid buffet aan sociale voordelen zoals sociale tarieven voor gas en elektriciteit, verhoogde terugbetalingen, kortingen op openbaar vervoer, culturele activiteiten, kinderopvang, schooltoeslag, enzovoort.” 

Het politieke opbod lijkt almaar crescendo te gaan. En sommigen gaan nog een stap verder. Kun je de schoolrekening van je kinderen niet meer betalen of doe je onvoldoende moeite om je kleuter Nederlands te leren? Let goed op, of we pakken je kindergeld af. Woon je in een sociale woning en heb je geen werk? Schrijf je snel in bij de VDAB of je krijgt een boete of sanctie. Ben je een jonge kunstenaar? Vergeet die subsidies en werk voor je centen.   

Sociale rechten worden steeds meer gekoppeld aan voorwaarden. Het druist in tegen alles waar ons sociaal (zekerheids)model voor staat. De sociale zekerheid moet je zien als een universele bescherming. Ze is geen eigendom van politici, de sociale zekerheid is van ons allemaal. 

We zijn nog méér dan een jaar van de verkiezingen verwijderd en toch worden al massaal ballonnetjes de lucht in gelaten. Hoe straffer het voorstel, hoe meer persaandacht. Het geeft mij alvast een heel onbehaaglijk gevoel. Steeds meer voorstellen ademen een diep wantrouwen uit tegenover kwetsbare mensen. Ja, je kan nog altijd steun krijgen, maar voor wat, hoort wat. En vooral, de periode van uitval, ziekte, inactiviteit of zogenaamd profitariaat mag niet te lang duren. Alsof mensen kiezen om in armoede te leven. Alsof iemand ’s morgens wakker wordt en beslist om ziek te worden. Alsof we erop kicken om ons werk te verliezen en afhankelijk te zijn van een uitkering. 

Ik heb het er helemaal mee gehad. Dit is niet het Vlaanderen waarin ik wil leven. Welk signaal geven deze politici aan mensen? Dat niemand te vertrouwen is. Dat mensen erop gebrand zijn om te profiteren, niet in het minst zij die zich in een kwetsbare situatie bevinden. Dat mensen niet zelf in staat zijn om de juiste keuzes te maken en dat het daarom de opdracht van de overheid is om mensen te controleren, te stigmatiseren en ja, als het nodig is, uit te sluiten.

Op die manier wordt het draagvlak voor onze sociale zekerheid onderuit gehaald. Wantrouwen wordt stelselmatig gevoed, waarbij de Vlaamse kiezer in een opinieonderzoek 3 op 10 geeft voor hun vertrouwen in politici. Ik vind het niet zo moeilijk om dat cijfer te begrijpen. Burgers zijn extreem ontgoocheld en kiezen radicaal voor de uitersten. Ik kan dit begrijpen, omdat ik hetzelfde voel. Het is een gevoel van onbehagen. Een gevoel van weinig respect voor het wel en wee van de “gewone mens”.

Psychiater Dirk De Wachter vergeleek onze tijdsgeest ooit met een speedboot. Door de snelheid waarin ons economisch systeem moet draaien (maken van winst) vallen achteraan voortdurend mensen uit de boot. Ze worden opgepikt door psychiaters en psychologen die in kleine rubberbootjes achter de speedboot varen. Maar die rubberbootjes kunnen amper volgen, waardoor het heel moeilijk is om de drenkelingen terug op de speedboot te krijgen. Het is een confronterend beeld, maar het staat voor mij symbool voor het nakende failliet van onze verzorgingsstaat. Niet alleen de sociale zekerheid staat onder druk, ook de zorg zelf bevindt zich in een diepe crisis. We varen recht op een muur af … tenzij we het roer radicaal omgooien. 

Het lijkt soms een ver-van-mijn-bedshow, maar heel wat alarmsignalen staan ondertussen op rood: eind vorig jaar stonden in Vlaanderen 25 woonzorgcentra onder verhoogd toezicht. De voornaamste oorzaak: een gebrek aan (bekwaam) personeel. Met de huidige demografische evoluties is er nood aan 160 tot 200 extra woonzorgcentra in Vlaanderen. Het afgelopen najaar dienden honderden crèches meer dan één dag de deuren te sluiten, de openingsuren te beperken of minder kinderen toe te laten omdat er niet genoeg begeleiders waren om alle baby’s en peuters op te vangen. Woonzorgcentra, ziekenhuizen en kinderopvang kreunen onder het tekort aan kwaliteitsvolle mensen, waarbij ziekenhuisafdelingen worden gesloten juist omdat er onvoldoende zorgverleners beschikbaar zijn. Bijna een huisarts op de vijf in ons land heeft een patiëntenstop ingevoerd. En ook wie een tandarts zoekt, moet zeer veel geduld oefenen. Voor jongeren die dringende mentale hulp nodig hebben, is er geen plaats in de crisisopvang, in sommige gevallen zelfs niet na een suïcidepoging. 

Juist omdat de slinger zodanig is doorgeslagen naar werken, werken, werken (langer, harder, flexibeler) is er gewoon geen tijd meer om voor onszelf te zorgen of zelf voor de kinderen te zorgen, mantelzorger te zijn voor onze ouders, te rouwen om het verlies van een naaste of vrijwilligerswerk te doen. Die combinatie van alles te moeten combineren in een beperkte tijd vormt een dodelijke cocktail van onbehagen. Ze maakt ons letterlijk ziek en is mee de oorzaak van zware depressies of burn-out. We zitten ondertussen aan 500.000 langdurig zieken!

Omdat we op die manier de relatie met onszelf verliezen, ervaren steeds meer mensen ook geen zin meer in de job die ze doen. Ook het werk zelf wordt meer en meer ziekmakend. Het gebrek aan leiderschap en zingeving zorgen ervoor dat mensen geen perspectief meer zien in wat ze doen. Het gaat er niet over om mensen terug op die speedboot te krijgen van werk, het gaat erom om mensen hun leven – een leven in balans en geworteld - terug te geven. De speedboot moet gewoon trager. Terug naar werk (wat vandaag de slogan is) moet eerder zijn: terug naar een leven op mensenmaat! Waardig werk – waardig leven! Als CM gezondheidsfonds willen wij graag hieraan meewerken. Hiervoor zal tijd – veel tijd nodig zijn. Niet door verder vooruit te gaan, maar achteruit!

Willen we een crash van onze verzorgingsstaat vermijden, moeten we het radicaal anders aanpakken: van wantrouwen naar vertrouwen, van louter oplappen naar voorkomen dat mensen in de problemen geraken, van ziekmakend naar zielgevend werk, van korte - naar lange termijn-denken. De economie moet ten dienste staan van mens en planeet in plaats van de mens ten dienste van de economie met als doel winst te maken ten koste van die mens. Die mens moet opnieuw ruimte krijgen om vanuit een veilige omgeving terug zelf zorg te dragen, om samen met anderen zijn verantwoordelijkheid voor een betere samenleving op te nemen.

In plaats van populistische voorstellen te lanceren of tijd te verliezen met verdere staatshervormingen die wat betreft gezondheidszorg niet automatisch zullen leiden tot betere zorg, moeten politici met verantwoordelijkheid het kader creëren voor een zorgzame en duurzame samenleving en mensen mee enthousiast maken voor een wervend project dat zin geeft om aan de slag te gaan, maar dat ook ruimte laat om met tegenslagen om te gaan.

Hierin zal aandacht voor het klimaat van wezenlijk belang zijn om mens en natuur fundamenteel met elkaar te verbinden. Het project van de federale regering om te vertrekken vanuit een brede visie op gezondheid (met inbegrip van klimaat) kreeg eerder alvast onze steun. De poging om andere modellen voor kinderopvang of onze zorg voor ouderen uit te werken, met aandacht voor welzijn van ouders, familie, kinderen, ouderen en zorgverleners zullen onze steun krijgen.

Als er straks nog andere ballonnetjes de lucht ingaan, dan hoop ik dat het dan ook kan gaan over een uitbreiding van het geboorteverlof, zodat kersverse ouders zelf -thuis- veel meer zorg kunnen opnemen voor hun baby en de immense druk op de kinderopvang kan afnemen. Dan hoop ik dat we voorstellen zien om het preventiebudget te verhogen of maatregelen nemen om gezonde buurten te creëren. Dan hoop ik dat er ook gepleit wordt voor een beter evenwicht tussen werk en gezin, waarin we met zijn allen een verantwoordelijkheid te dragen hebben. En dan hoop ik vooral dat die ballonnetjes ver vliegen. Tot in een volgend regeerakkoord bijvoorbeeld.

Ik ben ervan overtuigd dat we voor een verandering van tijdperk staan. Een tijdperk waarin we terug zullen gaan naar de essentie van wie we zijn: sociale wezens, die vanuit hun kwetsbaarheid zorg dragen voor elkaar en met elkaar echt geconnecteerd willen zijn. Onze sociale zekerheid is veel te kostbaar om ze te grabbel te gooien. We mogen nooit aanvaarden dat de fundamenten van onze verzorgingsstaat ondergraven worden. Meer en meer mensen delen deze mening.

Van Rerum Novarum tot vandaag, hebben burgers, middenveld en politici gebouwd aan een sociaal model dat uniek was in de wereld. Niet voor niets maakt het Sociaal Pact, waarin de sociale partners de basis legden voor onze sociale zekerheid, sinds vorige week deel uit van de Canon van Vlaanderen. Daar mogen we terecht fier op zijn.

Maar dé basisvoorwaarden om de verandering te realiseren zijn gebaseerd op respect en vertrouwen. De sociale zekerheid kan maar bestaan vanuit de absolute zekerheid dat we elkaar vroeg of laat nodig hebben. Die onvoorwaardelijke zorgzaamheid is de basis voor een warme samenleving waarin een thuis ook echt een thuis kan zijn, als een nest waarop mensen kunnen terugvallen, als een plek waar ze zich warm omringd weten, waar ze zichzelf kunnen zijn, gezien en gehoord worden. In goede en slechte tijden. Imperfect! “Nergens beter dan thuis”.

In de geest van Rerum Novarum.

Luc Van Gorp, Voorzitter CM 

Visie Nieuwsbrief inschrijven

Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief!