April 2021: Vooruit-parlementslid Vicky Reynaert en twee PS-collega’s komen met een wetsvoorstel naar het federaal parlement. Daarmee willen ze dat bedrijven verantwoordelijkheid nemen voor de rechten van werknemers in de hele productieketen. Dus nadrukkelijk ook zij die bij onderaannemers aan de slag zijn. Zo zou de verantwoordelijkheid over de veiligheid van werknemers niet langer kunnen verdwijnen in een keten van onderaanbestedingen. Anderhalf jaar later vonden er drie hoorzittingen plaats over zo’n zorgplichtwet, maar concrete stappen zijn er nog steeds niet gezet in ons land.
Wel stortte vlak na het indienen van het wetsvoorstel in Antwerpen een schoolwerf in, met dodelijke afloop. Voorbije zomer werd dan weer de werf van havenbedrijf Borealis stilgelegd na het aantreffen van uitgebuite slachtoffers van mensenhandel. Van complexe bouwprojecten in de Antwerpse haven tot de infrastructuur voor de wereldbeker in Qatar, bijna dagelijks sijpelen er berichten binnen over onveilige werkomstandigheden, mensenhandel, en dwangarbeid. Wat die wantoestanden in zowel Antwerpen al Qatar gemeen hebben? Een kluwen aan onderaannemers.
1,9 miljoen doden, per jaar
‘Volgens cijfers van de Internationale Arbeidsorganisaties sterven er elk jaar 1,9 miljoen mensen door arbeidsongevallen en beroepsziektes,’ schetst Sara Ceustermans van ngo WSM de sombere situatie. ‘Velen van hen werken in de internationale waardeketen. Vele doden kunnen vermeden worden als bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen en de risico’s bij hun toeleveranciers en onderaannemers aanpakken.’
Woensdag vond in het federaal parlement een derde hoorzitting over de zorgplicht plaats. De verschillende recente mensenrechtenschendingen tonen de acute nood aan duidelijke regels. ‘Maar tegen deze snelheid is het onduidelijk of en wanneer er een Belgische zorgplicht zal zijn’, zegt Laura Eliaerts van ACV-CSC International na de zitting. Dat terwijl navraag laat zien dat vier op de vijf Belgen voorstander is van zo’n wet. Eliaerts: ‘Intussen hebben ook Frankrijk en Duitsland de zorgplicht in een wet gegoten. Gaan wij achterblijven op onze buurlanden?’
Ontoereikende zelfregulering
In de eerste hoorzitting een jaar geleden was Olivier Joris van het Verbond van Belgische Ondernemingen nog verbaasd te horen dat zelfregulering door bedrijven niet zou voldoen. Inspanningen door bedrijven zouden voldoende vruchten afwerpen, volgens de vertegenwoordiger van de werkgevers. ‘De stroom aan incidenten en onthullingen over misbruik van mensen en milieu in de hele keten van bedrijven laten helaas anders zien’, reageert Eliaerts laconiek.
‘Het is duidelijk dat de bestaande vrijwillige initiatieven voor maatschappelijk verantwoord ondernemen tekortschieten. Uit een studie van de Europese Commissie blijkt dat slechts een derde van de Europese ondernemingen een vorm van zorgplicht toepast en dat slechts 16 procent dat over de totale productieketen doet. Bij gebrek aan een bindend kader is het makkelijker om een oogje toe te knijpen. De bedrijven die in eer en geweten handelen zijn die oneerlijke concurrentie beu.'
Dan maar wachten op Europa?
De Europese Unie werkt ondertussen ook aan een wettelijk kader. In februari presenteerde Europees Commissaris voor Justitie Didier Reynders (MR) een voorstel voor een Europese richtlijn. Er gaan ondertussen stemmen op om op dat resultaat te wachten. Maar Reynders schatte recent vijf jaar als een optimistische planning voordat het Europees initiatief voelbaar effect heeft. Eliaerts: ‘Dat is dus nog werk van lange adem.’
Niet alleen de timing bepaalt of we moeten wachten op Europa om met ons land in actie te schieten. De vraag is ook of de Europese regels wel zullen volstaan. Bij de presentatie van het ontwerp voor de richtlijn liet onder meer Amnesty International zich al kritisch uit en noemde het voorstel ‘een gemiste kans’. De organisatie vraagt zich af hoe regels die alleen zullen gelden voor slechts één procent van de Europese bedrijven een echte verbetering kunnen vormen. Want in het huidige voorstel moeten straks alleen EU-bedrijven met meer dan 500 werknemers én met een omzet hoger dan 150 miljoen euro, of uit bepaalde risicosectoren voldoen aan de wetgeving.
‘Met een Belgische wetgeving kunnen we de standaard voor Europa zetten, in plaats van te wachten op een zwakke richtlijn’, concludeert Eliaerts.
