Elien Verniers omschrijft haar onderzoeksgebied als een domein dat in België nog in zijn kinderschoenen staat. Aan de Universiteit Gent bestudeert ze het dierenrecht, met bijzondere aandacht voor dierenwelzijn. Met haar doctoraatsproefschrift was ze de eerste die in België vanuit dierenwelzijnsperspectief keek naar de nationale en internationale wettelijke kaders. Ze won er in 2022 de vdk-prijs voor duurzame ontwikkeling mee.
‘Toen mensen in een wereldwijde bevraging konden kiezen wat de 17de duurzameontwikkelingsdoelstelling zou worden, belandde dierenwelzijn op een tweede plaats’, vertelt ze. ‘Uiteindelijk werd het werken aan wereldwijde partnerschappen SDG 17. Daardoor verdween dierenwelzijn wat van het toneel. Pas recent is het weer aan de oppervlakte gekomen met de VN-resolutie van Nairobi vorig jaar. Die erkent dierenwelzijn als een essentieel onderdeel van duurzame ontwikkeling.’
Elien Verniers (29)
We hebben volgens Verniers weliswaar veel aandacht gekregen voor de bescherming van diersoorten, maar het welzijn van het individuele dier schiet erbij in. ‘We vinden het belangrijk dat een bepaald dier niet uitsterft, omdat we willen dat onze kleinkinderen ook nog weten wat olifanten of leeuwen zijn. Dat staat in het teken van de menselijke beleving. Bij het welzijn van die individuele olifant staat het menselijke perspectief veel minder centraal. Wie dierenleed niet van dichtbij beleeft, heeft er meestal weinig mee.’
Dat maakt het moeilijk om voor de rechten van individuele dieren op te komen?
VERNIERS ¬ ‘Andere culturen, zoals in India of Zuid-Amerika, hebben daar minder moeite mee, en ook bij ons was het ooit anders. In de middeleeuwen gebeurde het dat dieren terechtgesteld konden worden. Er was bijvoorbeeld een proces over een varken dat een kind had vertrappeld, en een advocaat moest het opnemen voor het varken.'
'Eigenlijk verschilt dat niet wezenlijk van andere zaken, je gaat sowieso tot het uiterste om het voor je cliënt op te nemen. Al ligt het gevaar van antropomorfisme hier wel op de loer. Maar vandaag bekijken we dieren niet als rechtssubjecten, enkel als rechtsobjecten. Wij leven minder samen met de natuur, zijn er sterk van vervreemd. Als dat minder zou zijn, denk ik dat het helemaal niet zo moeilijk is om dieren als volwaardige rechtssubjecten te beschouwen.’
Daar staat tegenover dat de wetenschap razendsnel bijleert over wat dieren voelen en hoe ze situaties beleven.
VERNIERS ¬ ‘We weten veel meer dan twintig, dertig jaar geleden. Dat zorgt voor een morele verplichting om dat mee te nemen in ons rechtssysteem. Denk maar aan recent onderzoek dat aantoonde dat kreeften angst en stress voelen, terwijl werd aangenomen dat ze geen pijnreceptoren hebben. In het Verenigd Koninkrijk is het nu verboden om kreeften levend te koken.’
'Recent onderzoek toonde aan dat kreeften angst en stress voelen, terwijl werd aangenomen dat ze geen pijnreceptoren hebben. In het Verenigd Koninkrijk is het nu verboden om kreeften levend te koken.'
‘Maar zelfs in de Europese wetgeving, de beste van de wereld als het over dierenwelzijn gaat, schrijven normen voor dat legkippen de ruimte van iets meer dan één A4'tje hebben. Er is nog veel werk.’
Hoe kijken de SDG’s naar dierenwelzijn?
VERNIERS ¬ ‘Ze hebben het wel over het leven in het water (SDG 14) en op het land (SDG 15), maar ook daar gaat de aandacht naar dieren op soortenniveau, en dan vooral naar bedreigde diersoorten. Al redelijk snel erkende de Verenigde Naties dat zelf als een tekortkoming in de SDG’s. Maar het is een ding om vast te stellen dat je het over het hoofd gezien hebt, de vraag is wat je daarna doet.'
'De Naïrobi-resolutie is nog geen bindend instrument om dierenwelzijn te verbeteren, maar zelfs als soft law kan het bedrijven en organisaties inspireren. Het is een beloftevolle stap, om werk te maken van de integratie van dierenwelzijn in milieurechten en andere aspecten van duurzame ontwikkeling. Al blijft het nog bij voorbereiding en onderzoek.’
‘Die integratie is de sleutel. Dierenwelzijn moet deel zijn van andere rechtsnormen. Voormalig minister van Omgeving Joke Schauvliege (cd&v) weigerde ooit een vergunning voor een nertsenkwekerij op grond van dierenwelzijn. De Raad van State floot haar terug omdat je enkel kunt weigeren op basis van milieunormen. In Wallonië is er sinds 2018 een wetboek dat dierenwelzijn wel integreert in de milieueffectenrapportage. Dat ontbreekt nog in Vlaanderen.’
Denk je dat het mogelijk is dat dierenwelzijn een integraal deel wordt van de SDG’s, of moeten de SDG’s daarvoor zelf veranderen? Dan kijk ik bijvoorbeeld naar SDG 2, de doelstelling om honger de wereld uit te helpen, die misschien maar moeilijk strookt met strikte dierenwelzijnsmotieven.
VERNIERS ¬ ‘Wetenschappers van de universiteit van Uppsala, in Zweden, onderzochten hoe elke SDG zich afzonderlijk verhoudt tot dierenwelzijn. Hun conclusie was dat er eigenlijk uitsluitend wederzijdse voordelen zijn. Een duurzame voedselproductie, waarover SDG 2 spreekt, impliceert dat voedsel voor dieren in intensieve veeteelt, zoals graan en soja, beter besteed kan worden om rechtstreeks mensen te voeden.'
'Het is absurd om graan te geven aan een dier om het te kunnen slachten, in plaats van om er brood mee te bakken. Ik wil niet zeggen dat we geen dieren meer mogen eten, maar het gaat om de intensiviteit, de grootschaligheid, de vervreemding van de natuur en de slechte werkomstandigheden in de industriële veeteelt.’
Je pleit ervoor om dierenwelzijn ook in de Grondwet te verankeren.
VERNIERS ¬ ‘Het Grondwettelijk Hof erkent vandaag al wel het belang van dierenwelzijn. In zijn laatste arrest over onverdoofd slachten plaatst het Hof het activisme voor dierenwelzijn op nagenoeg hetzelfde niveau als godsdienstvrijheid. Dat is zo nauw verbonden met een levensbeschouwing dat het een gelijkaardige bescherming verdient.’
'In Duitsland staat dierenwelzijn al in de Grondwet. Dat heeft geen einde gemaakt aan intensieve veeteelt of medische experimenten op dieren. Maar het zorgt wel voor een betere afweging met andere grondrechten.'
‘Maar het zou beter zijn als het Hof een direct grondwettelijk aanknopingspunt heeft. Momenteel discussieert de senaat daarover. Alleen, en nu wordt het een beetje technisch, willen ze dierenwelzijn als algemene beleidsdoelstelling onder Titel Ibis van de Grondwet, waar ook duurzame ontwikkeling is ondergebracht. Maar het Grondwettelijk Hof kan enkel bepalingen toetsen aan Titel II van de Grondwet. Op die manier staat het dus vooral mooi op papier.’
‘In Duitsland staat dierenwelzijn al in de Grondwet. Dat heeft geen einde gemaakt aan intensieve veeteelt of medische experimenten op dieren. Maar het zorgt er wel voor dat het Bundesverfassungsgericht dierenwelzijn kan meenemen in een afweging met andere grondrechten, zoals bijvoorbeeld artistieke vrijheden. Katjes van de trap gooien zoals Jan Fabre ooit deed, kan niet meer. Casus per casus levert dat een andere beoordeling op. Dierenwelzijn krijgt niet a priori voorrang, maar het wordt een element van het beoordelingskader. Dat was vroeger niet eens het geval.’
‘Als dierenwelzijn in de Grondwet wordt opgenomen, is het bovendien minder afhankelijk van de voorkeuren van de politieke legislatuur. Dan geldt het standstillbeginsel dat stelt dat het niveau van dierenwelzijn niet mag verminderen.’
