Vlak voor de politieagenten haar in de boeien zouden slaan, zag Hannah Ghulam Farag (26) plots haar dertienjarige broertje het parkeerterrein opkomen. Zijn smartphone in de hand om te filmen, wilde hij een kijkje nemen bij de commotie die zich vlak bij zijn huis afspeelde. ‘Ik wilde niet dat hij me zo zag’, zegt Hannah. Ze probeerde zich te verschuilen achter een politiecombi. ‘Niet omdat ik me schaamde, maar omdat ik niet wilde dat hij bang werd.’
Op zaterdagochtend 29 april was Hannah een van de vijf actievoerders die politieagenten oppakten bij een stakingspost aan de Delhaize aan de Watersportbaan in Gent. Nadat ze de toegang tot de supermarkt met winkelkarren probeerden te versperren – tot grote frustratie van de gerant, die sommige klanten hardhandig zijn winkel binnentrok voorbij de blokkade – verschenen een drietal combi’s op de parking, goed voor zo’n dertig agenten in ordehandhavingskledij.
‘Er hing een gespannen sfeer’, herinnert Hannah zich. ‘Ik wilde mijn identiteitskaart niet afgeven. Ik wist dat ze mijn gegevens, ook al mag dat niet, aan een deurwaarder zouden doorspelen, en dat die me een actieverbod zou opleggen. Daarop arresteerde de agent ons en reed ons naar het politiekantoor. Onderweg maakte hij grapjes dat ze ons zouden folteren, erg ongepast allemaal. Ik voelde me geïntimideerd en machteloos. Ik had gedacht dat je gearresteerd zou worden voor een misdaad. Niet terwijl je recht in je schoenen staat.’
Tientallen eenzijdige verzoekschriften
Sinds Delhaize bekendmaakte dat het alle winkels in eigen beheer wil overdragen aan zelfstandige uitbaters – waardoor werknemers aan slechtere loon- en arbeidsvoorwaarden dreigen te moeten werken – regent het stakingsacties. Door filialen gesloten te houden of vrachtwagens bij verdeelcentra de doorgang te verhinderen, proberen vakbonden en werknemers druk te zetten om de plannen in te trekken.
Daarop reageerde Delhaize door bij de rechter een eenzijdig verzoekschrift – zonder weerwoord van een tegenpartij dus – in te dienen om stakingsposten over het hele land te mogen opbreken. Deurwaarders kunnen daardoor actievoerders persoonlijk en voor een bepaalde duur de toegang tot een stakingspost ontzeggen, op straffe van een dwangsom.
‘In de praktijk schakelt Delhaize met die uitspraak deurwaarders in om elke vorm van actie te verbieden, zoals flyers uitdelen’, zegt Jan Buelens, als advocaat gespecialiseerd in arbeids- en stakingsrecht. ‘We zien zelfs dat deurwaarders bij mensen thuis aanbellen om hen al bij voorbaat een actieverbod op te leggen, ook al hebben ze dan natuurlijk nog geen inbreuk op het blokkadeverbod kunnen vaststellen. Zoiets maakt veel indruk en is absoluut niet normaal. Dit is duidelijk een strategie van Delhaize om actievoeren te ontmoedigen en hun franchiseplannen koste wat kost door te drukken.’
‘We zien zelfs dat deurwaarders bij mensen thuis aanbellen om hen al bij voorbaat een actieverbod op te leggen, ook al hebben ze dan natuurlijk nog geen inbreuk op het blokkadeverbod kunnen vaststellen’
Jan Buelens, advocaat
In 2011 tikte het Europees Comité voor Sociale Rechten België al eens op de vingers omdat het veelvuldige gebruik van zulke eenzijdige verzoekschriften het stakingsrecht te zeer beperkte. Sindsdien legden werkgevers meer terughoudendheid aan de dag. ‘Maar sinds begin dit jaar zien we opnieuw een flinke toename’, vertelt Laurent Fastrez van het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens. Niet alleen Delhaize maakt er gebruik van, ook supermarktketen Intermarché of Decathlon deden dat al dit jaar.
Het stakingsrecht is een mensenrecht, beklemtoont Fastrez. ‘Beperkingen zijn mogelijk, maar alleen als ze het algemeen belang dienen, een wettelijke basis hebben, en proportioneel zijn. Eenzijdige verzoekschriften mogen alleen zeer uitzonderlijk gebruikt worden, want partijen moeten zich kunnen verdedigen. Dit jaar gaat het al om wel twintig tot dertig verzoekschriften. Het probleem is dat we niet weten hoeveel er ook geweigerd worden. Dat zou verplicht bijgehouden moeten worden.’
Of achter die juridische druk een bewuste strategie van werkgeversorganisaties zit, durft jurist bij het ACV Alexis Fellahi niet te beweren. Vast staat dat het ‘herenakkoord’ dat werkgevers en vakbonden in 2002 sloten zo op de helling komt te staan. Daarin beloofden werkgevers dat ze juridische acties bij sociale conflicten zouden vermijden, in ruil voor onder meer de belofte van vakbonden om geen geweld te gebruiken of schade aan te richten. ‘De vraag is in welke mate dat vandaag nog overeind blijft’, zegt Fellahi. In een interview met De Standaard zei Dominique Michel, ceo van handelsfederatie Comeos, alvast onomwonden dat hij geen vakbonden wil in gefranchiseerde winkels.
Demonstratieverbod
Niet alleen door juridische stappen of vanuit werkgevershoek dreigen beperkingen op het stakingsrecht. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) diende een wetsontwerp in waardoor betogers een demonstratieverbod tot drie jaar riskeren, of tot zes jaar bij herhaling, als ze op betogingen strafbare feiten plegen.
‘Dat gaat bijvoorbeeld over slagen en verwondingen’, legt Fellahi uit. ‘Maar in het verleden werden activisten al vervolgd omdat ze folders uitdeelden tegen de hoge lonen van Europarlementsleden, of posters ophingen tegen hebzuchtige vastgoedeigenaars. Daarmee bedreigden ze zogezegd rijke mensen. Ook dat kan onder dit wetsontwerp preventief tot een demonstratieverbod leiden.’
'Het stakingsrecht is een mensenrecht. Het wetsontwerp van Van Quickenborne belemmert potentieel het recht om te betogen.'
Laurent Fastrez, Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens
Daarmee maakt het wetsontwerp een onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte’ betogers. ‘De bedoeling is om ‘amokmakers’ van betogingen te weren’, zegt Fastrez. ‘Maar brandstichting of geweldpleging is vandaag al strafbaar, en rechters kunnen al soortgelijke sancties opleggen. Dat maakt het moeilijk om de meerwaarde van dit wetsontwerp te zien. Preventieve beperkingen op het recht om te betogen zijn enkel toelaatbaar als er duidelijk gevaar op een misdrijf is. Dit belemmert potentieel het stakingsrecht en het recht om te betogen.’
Fastrez maakt zich zorgen om het recht op collectieve actie in België, zegt hij. De laatste jaren heeft hij de beperkingen op het stakingsrecht zien toenemen. Op maandag 22 mei lieten alvast ruim 20.000 betogers in Brussel hun stem horen 'tegen zware aanvallen op het stakingsrecht'. ‘Werkgevers zoals Delhaize gebruiken justitie om echte werknemersinspraak onmogelijk te maken’, zegt Jan Buelens. ‘Nochtans is dat fundamenteel voor de democratie en voor onze sociale rechten.’
‘Eigenlijk staat het stakingsrecht altijd onder druk’, besluit Fellahi. ‘Maar sociale vooruitgang wordt niet zomaar gegeven als je daar vriendelijk om vraagt.’
Wat staken kan opleveren
Bij Delhaize lijken constructieve onderhandelingen nog niet in het vooruitzicht. Maar in andere ondernemingen leverde collectieve actie recent al wel opmerkelijke resultaten op.
De strijkdienst van Marc Coucke
Samen met magazijnmedewerkers in Nazareth kregen de werknemers van de strijkdienst van farmabedrijf Perrigo onlangs hun ontslag. Die gratis dienst voor het personeel was ooit nog in het leven geroepen door Marc Coucke, voor hij Omega Pharma in 2015 verkocht aan de Amerikaanse eigenaars. De ontslagen kwamen niet helemaal onverwacht, aldus de werknemers. Maar waar medewerkers bij een vorige ontslagronde in 2017 nog een degelijke opzegpremie kregen, wilde de directie nu enkel het wettelijke minimum uitbetalen. Zeker voor mensen met ruim 20 jaar dienst was dat een koude douche. Na drie dagen staken, kwam de directie over de brug met een bijkomende opzegvergoeding. ‘Als er nog ontslagen volgen, hebben wij alvast een goed precendent geschapen,’ klinkt het.
De ontsmettingsproducten van DeLaval
Bij producent van ontsmettingsproducten voor de landbouw DeLaval in Drongen legden werknemers in maart het werk neer nadat de directie een ploegensysteem wilde invoeren. Voortaan zou de late dienst tot 22 uur moeten werken. Bovendien was de middagpauze onbetaald. ‘We hadden al langer het gevoel dat de directie ons niet goed behandelde’, vertelt schoonmaakster Nancy De Keer (56). ‘Zeker nadat een collega met 25 jaar dienst per direct ontslagen werd. Het nieuwe werkrooster was de druppel.’
Verzoeningsgesprekken leverden niets op. ‘Toen klonk het dat we moesten tonen dat we het meenden’, zegt Tania De Keer (54) van de preventiedienst. Zes dagen lang legden de werknemers het werk neer. ‘Eerst hadden we het gevoel dat de personeelsdienst ons lacherig bekeek, maar dat veranderde toen we vrachtwagens begonnen tegen te houden.’ Daarop wilde de Zweedse directie van DeLaval wel onderhandelen. ‘Eigenlijk is het erg dat het zover moest komen om een reactie te krijgen’, aldus Nancy.
Na een marathonvergadering wisten de werknemersvertegenwoordigers te verkrijgen dat de avondploeg tot 21.20 uur moet werken, en dat 20 minuten van het halfuur middagpauze betaald worden. ‘Tot op het laatst was het spannend of we dat resultaat zouden behalen’, zegt Tania, ‘maar de houding van de directie heeft bij het personeel wel iets gebroken.’
