Voor velen staat onderzoeksinstelling Sciensano gelijk aan de opvolging van de coronasituatie. Maar het gezondheidsinstituut doet meer dan dat: het volgt ook andere belangrijke aspecten van onze gezondheid op, zoals het in kaart brengen van chronische aandoeningen zoals klachten aan de spieren en de beenderen. Dat blijkt nu zelfs een omvangrijk en vooral duur probleem te vormen, zeggen onderzoekers in een nieuw Sciensano-rapport. Ongeveer tweeënhalf miljoen Belgen kampt met minstens een vorm van spier- en skeletaandoeningen (SSA), 150 000 van hen zijn daardoor al in langdurige ziekte beland.
‘We weten al lang dat er heel veel mensen kampen met zulke klachten’, zegt Maarten Hermans, ACV-expert welzijn op het werk. ‘De grote omvang van het probleem is dus niet zozeer de verrassing, wel de enorme kosten die het met zich meebrengt, zowel menselijk als financieel.’ Sciensano berekende in het rapport dat SSA ons in totaal 300 000 gezonde levensjaren kost. Dat cijfer blijft zelfs nog toenemen. De directe uitgaven daarvoor in de gezondheidszorg lopen op tot drie miljard euro. Daarnaast is er de economische kost van twee miljard euro, omdat mensen door de aandoeningen afwezig zijn op hun werk. Vooral lage rugpijn blijkt de grootste kosten met zich mee te brengen. ‘De enorme impact van SSA is nu wel duidelijk, en wat extra verontrust is dat de omvang van het probleem nog toeneemt’, beschouwt Hermans die cijfers.
Miljarden rapen
Hermans: ‘Met een betere aanpak en meer preventie van ziekmakende arbeid vallen dus letterlijk miljarden te rapen. Het cliché gaat dat voorkomen beter is dan genezen. Is het geval van SSA zouden we er zelfs een zeer hoge maatschappelijk gezondheidsrekening mee voorkomen.
Tegelijkertijd benadrukt Hermans dat het zeker niet alleen om die gemiste euro’s gaat. ‘Achter dat klinisch cijfer van jaarlijks 300 000 verloren gezonde levensjaren door SSA-gerelateerde problemen en vroegtijdige sterfte, schuilt enorm veel individueel leed. Mensen die bijvoorbeeld door lage rugpijn, peesontsteking of artrose hun werk, hobby’s of tijd met kleinkinderen zwaar gehypothekeerd zien. En toch is er op beleidsniveau nauwelijks aandacht voor de preventie van SSA als het gaat over ziekmakende arbeid aanpakken. Zorgen dat mensen niet uitvallen omwille van zulk een aandoening, is veel menselijker en effectiever dan ze achteraf via een re-integratietraject nog aangepast werk te laten zoeken.’ In de praktijk zien we vooral voor dat laatste aandacht, minder voor het voorkomen van de SSA-problemen.
Grootse oorzaak uitval
Een derde van alle langdurig zieken zit thuis door een vorm van SSA. Daarmee is het samen met psychosociale problemen de belangrijkste reden waardoor mensen wegens langdurige ziekte niet kunnen werken. Hermans: ‘De laatste jaren gaat er vooral aandacht naar de laatste soort, terwijl ze beide ongeveer evenveel mensen thuishouden.’
Wat is er dan concreet nodig om te vermijden dat er in de toekomst nog meer mensen zullen uitvallen door SSA? Volgens Hermans moeten we de lacunes in de wetgeving over het welzijn op het werk onmiddellijk wegwerken. ‘We weten al lang uit onderzoek welke niet-ergonomische vormen van arbeid leiden tot SSA. Maar die zijn slechts onvolledig opgenomen in de Belgische wetten, dat moet dus explicieter. Ook de rol van de preventieadviseur-ergonoom en de werknemersvertegenwoordigers moet wettelijk sterker. Zo kan het toezicht op de werkplek scherper en kunnen ziekmakende vormen van arbeid beter gereguleerd worden.
Ten slotte vraagt Hermans een bredere erkenning van SSA als een beroepsziekte. ‘Het is bij uitstek een werkgerelateerd probleem. Jaarlijks belanden er ongeveer 7 700 werknemers in langdurig ziekte met SSA, maar toch zijn er jaarlijks slechts 1 500 erkenningen van als beroepsziekte.’
Oorzaken?
Dat er zo veel mensen kampen met een vorm van SSA is geen verrassing voor wie de lange lijst van mogelijk oorzaken raadpleegt. De FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg noemt er enkele: lange verplaatsingen, een te hoog werkritme, langdurige blootstelling aan trillingen, een te laag werkvlak of een slechte stoel of repetitieve arbeid zonder regelmatig een pauze of mogelijkheid tot variatie van taken, zoals het scannen van producten of bandwerk. Maar ook het verplaatsen van personen in een rolstoel, lange shiften zonder voldoende rusttijd om te recupereren, en kleine, herhaalde bewegingen zijn mogelijke oorzaken van MSA.
‘Stress is een factor die dan wel niet rechtstreeks SSA veroorzaakt, toch zien experten dat stress SSA-klachten in de hand werkt én dat worstelen met bijvoorbeeld rugpijn stress veroorzaakt’, vult Hermans ten slotte nog aan.
