China is opgestaan. Ons land zal nooit meer worden beledigd en vernederd.’ Grondlegger van de Volksrepubliek China Mao Zedong sprak die woorden uit in 1949, terwijl hij boven op de poort van de Hemelse Vrede in Beijing stond. Vandaele beschrijft de scène in zijn boek De Melkboer en de geschiedenis, en vertelt erbij hoe zijn vader uit Izegem op datzelfde moment voor zijn legerdienst met de trein door het platgebombardeerde Keulen reed. Zijn moeder had de handen vol met de familiehoeve en met vijftien koeien. Niemand die ook maar een moment bezig was met wat zich duizenden kilometers verderop afspeelde.
Fast forward naar 2023. Ook op het West-Vlaamse platteland zijn China en de globalisering niet meer weg te denken. Op de daken liggen Chinese zonnepanelen en zelfs de chips in de melkmachines van veeboerderijen komen uit het Verre Oosten. De containerterminal van de haven van Zeebrugge is inmiddels voor 90 procent in Chinese handen. China is opgestaan. ‘Wat China heeft klaargespeeld, is soms bijna niet te vatten’, zegt Vandaele.
China heeft kansen geroken en gegrepen?
VANDAELE ¬ ‘Het land heeft enorm slim op de globalisering ingespeeld. Elke westerse onderneming die in China actief wilde zijn, moest een samenwerking aangaan met een Chinees partnerbedrijf. Dat kon zo systematisch kennis en knowhow kopiëren. Als gevolg komen intussen bijna al onze zonnepanelen en telefoons uit China. En kon het land op tien jaar tijd het grootste netwerk van hogesnelheidstreinen ter wereld bouwen.’
Hebben de Chinezen daar ook zelf van kunnen profiteren?
VANDAELE ¬ ‘China heeft op korte tijd honderden miljoenen mensen uit de armoede getild. Dat kan geen enkel ander land claimen. Burgerlijke vrijheden en rechtszekerheid zijn er veel minder, maar de sociale en economische vooruitgang is reëel, al blijft de interne ongelijkheid groot.'
'De winst en de beurs dreven Westerse bedrijven naar China.'
John Vandaele
'China heeft ervoor gezorgd dat niet-westerse landen meer te zeggen hebben bij grote internationale organisaties. Vroeger maakte een clubje rijke landen alle beslissingen bij het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank (die wereldwijd onder meer het financiële kredietbeleid uitzetten, red.). Nu zit er een land mee aan tafel waar bijna een op de zes wereldburgers woont. Daar kun je als democratisch land toch moeilijk tegen zijn?’
China heeft het dus slim aangepakt. Het Westen ook?
VANDAELE ¬ ‘Als je destijds kon produceren in China was dat enorm winstgevend. Je had een land dat zorgde voor duidelijke regelgeving en een goede infrastructuur. Met geschoolde mensen die niet veel eisen stellen, want protesteren werd door de staat als onpatriottisch onderdrukt. Dat trok veel multinationals naar China. De winst en de beurs dreven Westerse bedrijven naar China. En de politiek volgde.’
‘En toen China in 2007 zelf kwam aandraven met een arbeidswet die meer rechten zou geven aan werknemers, waren de Europese en Amerikaanse Kamers van Koophandel de eerste om te zeggen dat te veel regels nu ook weer niet nodig waren. Tegelijkertijd dachten we dat het op termijn wel goed zou komen met die arbeidsomstandigheden.'
'Durft het stadsbestuur van Gent nog kritische dingen over China zeggen nu Volvo in Chinese handen is?'
John Vandaele
'Ik herinner me nog dat Jean-Luc Dehaene me ooit zei dat je gewoon geduld moest uitoefenen; dat er wel meer arbeidsrechten zouden komen, vrijheid van vereniging en zo. Intussen weten we dat het niet zo is. Integendeel. Met het aantreden van president Xi Jinping (vanaf 2013, red.) is de onderdrukking alleen maar toegenomen. Dat geldt ook voor minderheden in China, zoals de Oeigoeren. Xi heeft enorm veel macht naar zich toegetrokken. Hij en de Communistische Partij zetten de lijnen uit en iedereen moet in de pas lopen.’
Enkele decennia later is China de reus en wij de dwerg.
VANDAELE ¬ ‘Het is zorgelijk hoe afhankelijk we zijn geworden van China. Dat zet ons onder druk. En daarmee ook de dingen die we naar waarde schatten, zoals de vrijheid om ons gedacht te zeggen. Ik vraag me af in hoeverre pakweg het stadsbestuur van Gent nog kritische dingen over China durft te zeggen, gezien met Volvo een van de grootste bedrijven in de stad in Chinese handen is.’
Heeft het Westen zich dan vergist dat China democratischer zou worden?
VANDAELE ¬ ‘We moeten goed beseffen dat ons Westerse model niet meer de norm is. Er zijn landen met heel andere visies die steeds machtiger worden. Door China moeten we leren omgaan met landen die anders in elkaar zitten dan wij en anders kijken naar bijvoorbeeld de persvrijheid. China staat niet alleen. De meerderheid van de zogenaamde ontwikkelingslanden heeft een lange, diplomatieke geschiedenis met Beijing. Het zegt genoeg dat zelfs na de Russische inval in Oekraïne, toch een rabiate overtreding van de internationale regels, die landen zich niet achter het Westen schaarden.’
'Ik pleit er al langer voor om minder dogmatisch te zijn in ons economisch beleid. Als we een antwoord willen bieden op de Chinese opkomst en op de klimaatverandering kan dat niet met neoliberaal denken dat minachtend doet over elke overheidstussenkomst. Daar pleitten de Duitse werkgevers al in 2018 voor. Zij stelden dat we net als China groot moeten durven dromen. We moeten zogenaamde maanmissies ontwikkelen en uittekenen waar we over vijftien of twintig jaar willen staan.'
'De staat moet dus mee de economie aansturen. Na vier decennia neoliberalisme is dat voor ons een heel andere manier van denken, voor de Chinezen is het doodgewoon. Nu blijken wij China te imiteren.’
Betekent dat een meer centraal aangedreven economie, en minder vrije markt?
VANDAELE ¬ ‘Er is een mooie beeldspraak die Chinese leiders vaak aanhalen. De markt is voor hen een vogeltje, maar zij bepalen wel hoe groot de kooi is. Terwijl voor ons die markt een soort van religie was. De markt biedt natuurlijk voordelen. Maar er zijn ook andere politieke en economische instrumenten die je kunt gebruiken om een economie en dus een maatschappij aan te sturen. Die zijn we nu aan het herontdekken. Europa beseft dat het met China een opponent heeft die voor een ander model staat. We zijn onszelf opnieuw aan het kalibreren om daarmee om te gaan.’
‘Ondertussen zijn de EU en de VS bereid om elk tientallen miljarden euro’s op tafel te leggen om zelf chips te gaan maken, en we durven een Chinees bedrijf als Huawei de toegang te ontzeggen. Dat kost de overheid veel geld. Daarmee gaat dus het model waarbij we de markt haar ding laten doen overboord.'
'China heeft enorm veel te verliezen met een oorlog om Taiwan. Maar het draait om buikgevoel.'
John Vandaele
'Maar het heeft ook geen zin om de klok helemaal terug te draaien. Globalisering is niet slecht. Uitwisseling van kennis is zelfs essentieel. Je kunt niet ontkennen dat de globalisering heel wat ontwikkelingslanden kansen heeft geboden. We zoeken een nieuw evenwicht. Hoever de ontkoppeling van China zal gaan, hangt van veel factoren af.’
Moeten we vrezen voor een militair optreden van China?
VANDAELE ¬ ‘Wat China met Taiwan gaat doen weet ik echt niet. Er wordt wel eens gezegd dat president Xi als doel heeft het moederland te herenigen. Maar hij beseft ongetwijfeld dat hij de wereld daarmee op zijn kop zou zetten. Als China Taiwan binnenvalt is wat we nu meemaken met Rusland klein bier. Onze afhankelijkheid van China is vele malen groter dan van Rusland. Ook China heeft enorm veel te verliezen. Maar het draait om buikgevoel. Je kunt oorlog niet uitsluiten.’
We hebben China ook nodig om die andere tikkende tijdbom aan te pakken, de klimaatcrisis.
VANDAELE ¬ ‘In mijn boek zie je hoe naarmate de twintigste eeuw vordert het aantal deeltjes CO2 in de atmosfeer toeneemt. Je kunt daaraan precies aflezen wanneer China toetreedt tot de wereldeconomie. Al blijft de historische verantwoordelijkheid voor de klimaatverandering van Westerse landen zoals België veel groter. Nu hebben we elkaar nodig om het op te lossen. We hebben echt geen tijd om eerst tien jaar ruzie te maken.’
