© Guy Puttemans en Wouter Van Vooren

In hun boek ‘waarom gele hesjes niet met een bakfiets rijden’ doen Adeline Otto en Wim Van Lancker aanbevelingen voor een effectief klimaatbeleid. Sociale ongelijkheid wegwerken staat daarbij voorop.

Wim Troch

Sinds 2018 staan gele hesjes synoniem met protesten tegen dure brandstofprijzen en stijgende kosten van het levensonderhoud. Ze worden gezien als de tegenpool van de klimaatspijbelaars en ecologisch bewuste bakfietseigenaars uit de middenklasse. Maar voor een effectief klimaatbeleid moeten volgens Adeline Otto en Wim Van Lancker de bezorgdheden van beide groepen samengebracht worden.

Bakfietsers zijn bang voor het einde van de wereld, gele hesjes voor het einde van de maand, luidt de boutade. Zit daar een grond van waarheid in?

OTTO ¬ ‘De gele hesjes en de bakfietsers leven in twee aparte werelden. Er is een verschil in inkomen, en dus ook in waar men mee bezig is. Gele hesjes zijn vooral bezig met de kosten voor hun woning, energie, transport en eten. Voor hoger opgeleide bakfietsers ligt dat anders. Hun basisbehoeften worden makkelijk vervuld.’

VAN LANCKER ¬ ‘Je mag niet alleen naar het inkomen kijken. Gele hesjes leven in een totaal andere wereld dan de bakfietsers. Ze hebben andere netwerken en levenspatronen, ze hebben andere gewoontes en een andere cultuur. Politici moeten rekening houden met de verschillende omstandigheden waarin mensen leven.’

OTTO ¬ ‘Het gaat soms over schijnbaar triviale zaken – zoals vlees, eten of niet. Maar voor sommige sociale klassen is dat wel een statuskwestie.’

‘Het gaat soms over schijnbaar triviale zaken, zoals vlees eten of niet, maar voor sommige sociale klassen is dat wel een statuskwestie.’
Adeline Otto, onderzoeker KU Leuven

Gele hesjes voelen zich vaak niet gehoord.

VAN LANCKER ¬ ‘Iedere stem telt, maar blijkbaar weegt niet elke stem even zwaar. Het is een patroon dat de belangen van de hogere inkomens zwaarder doorwegen dan de lagere inkomens. Bij gelehesjesprotesten zagen we vaak antioverheidsleuzen. Bij hen heerst een groot wantrouwen. Ze hebben het gevoel dat ze over het hoofd worden gezien. Subsidies en ondersteuning houden onvoldoende rekening met de verschillen in leefwereld en noden. Wie het financieel moeilijk heeft, ligt niet wakker van een warmtepomp waarvoor hij achteraf eventueel een premie kan krijgen. Hij wil vlot en betaalbaar op zijn werk geraken. Steunmaatregelen voor elektrische auto’s – die op dit moment alleen de hogere middenklasse kan betalen – tonen dat we in een samenleving met twee snelheden leven.’

‘Bij gelehesjesprotesten zagen we vaak anti-overheidsleuzen. Ze hebben het gevoel dat ze over het hoofd worden gezien.’
Wim Van Lancker, professor sociaal werk en sociaal beleid KU Leuven

Nochtans zijn ecologische maatregelen op termijn vaak voordeliger.

OTTO ¬ ‘Aan argumenten op lange termijn hebben mensen met een lager inkomen niets, hun noden manifesteren zich nu. Onderzoeken leren dat mensen hun gedrag wel kunnen en willen aanpassen, maar voor gezinnen met een laag inkomen lukt dat veel gemakkelijker als het rendement snel zichtbaar is.’

Ecologisch en duurzaam is vaak een verhaal van minder.

VAN LANCKER ¬ ‘De perceptie dat dingen worden afgepakt, bestaat zeker, en populisten spelen daarop in. De problemen worden geïndividualiseerd. Jij mag niet meer vliegen, jij mag geen vlees meer eten. Maar we moeten het naar een structureler niveau brengen. Systemen van goed gedrag belonen en slecht gedrag bestraffen kunnen werken, zolang je mensen effectief een reële keuze laat. Alleen zo zul je een draagvlak creëren.’

OTTO ¬ ‘Bij die reële keuze loopt het te vaak fout. Ik woon in Leuven. Je hebt daar vervoersknooppunten met bus, trein, deelwagens en fietsen. Alleen, wie woont er in Leuven centrum? Vooral de kapitaalkrachtigere mensen. In de betaalbaardere randgemeenten vind je die knooppunten niet. Mensen met lagere inkomens hebben die duurzame vervoerskeuzes dus niet, maar ze betalen er wel voor via hun belastingen.’

2207r ademineottowebAdeline Otto, onderzoeker KU Leuven

Hoe moeten politici het klimaatprobleem dan aanpakken?

VAN LANCKER ¬ ‘Om dat draagvlak te creëren, is een gedeeld verhaal nodig. Na de Tweede Wereldoorlog zagen mensen het algemeen belang van de opbouw van de welvaartsstaat. Dat kostte en kost geld, maar iedereen krijgt wel iets in ruil. Hopelijk ziet iedereen snel het belang van een gedegen klimaatbeleid in, en kunnen we fundamentelere keuzes maken, met de ambitie om de sociale ongelijkheid weg te werken. Dat zie je ook in rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change. Daar staat steeds prominenter in dat er moet worden ingezet op herverdeling.’

Dat lijkt me makkelijker gezegd dan gedaan.

VAN LANCKER ¬ ‘Om tot een succesvol klimaatbeleid te komen, is het beter om het thema niet als één massief probleem te zien, want zo ziet niemand een uitkomst. Je moet op elk domein beslissingen nemen, om zo de tanker te keren, en om ongelijkheid van in het begin bij elke beslissing mee te nemen.’

‘Drie principes staan voorop. Ten eerste: de vervuiler betaalt. Schadelijk gedrag moet ontmoedigd worden, goede alternatieven gepromoot. Met andere woorden: als je een vliegtuigreis wilt of moet maken, doe dat dan, maar betaal voor de ecologische schade.’

‘Ten tweede is er het sociale aspect. Maak dat de lage inkomens beter ondersteund worden. Met gerichte premies en kostencompenserende maatregelen, maar zet ook in op inkomensbescherming.’

‘Ten derde moet klimaatbeleid en sociaal beleid geïntegreerd worden. Bij de sociale huisvesting is een inhaalbeweging voor isolatie nodig, en er kan bijvoorbeeld ook ingezet worden op circulaire economie. Die biedt trouwens banen voor kortgeschoolden.’

2207r wimvanlanckerwebWim Van Lancker, professor sociaal werk en sociaal beleid KU Leuven

Zal de klimaattransitie banen kosten?

OTTO ¬ ‘Ja, er zullen bepaalde banen in bepaalde sectoren verloren gaan, maar als we talmen tot we met de rug tegen de muur staan, zal de klap veel harder zijn. We moeten nu beginnen met mensen om te scholen naar profielen voor de duurzame economie, die volgens onderzoek ook veel nieuw werk zal creëren. Ook voor kwetsbaardere profielen.’

Visie Nieuwsbrief inschrijven

Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief!

Aanbevolen

100.000 betogers tegen 'giftig regeerakkoord'

Op initiatief van de vakbonden vindt vandaag een nationale betoging plaats. Honderdduizend manifestanten trekken door Brussel. Vakbonden,...
   13 februari 2025

‘Ik ben altijd bereid tot overleg, dag en nacht’

Daags voor de nationale betoging kwam de Groep van Tien – de vertegenwoordigers van de werknemers- en de werkgeversorganisaties in ons land – bijeen...
   12 februari 2025

'Niet gerust in behoud van de index'

Het is gebeurd. We hebben weer een regering. Maar is het bestaan ervan veel reden tot vreugde, vraagt ACV-voorzitter Ann Vermorgen zich af.
   07 februari 2025

Wortel en stok

Voorzitter van beweging.net Peter Wouters ziet dat het regeerakkoord belangrijk nieuws bevat, maar ook dat kwetsbare mensen hard geraakt worden.
   07 februari 2025