Officieel zal de Europese Centrale Bank (ECB) het waarschijnlijk niet toegeven, maar het staat wel in interne nota’s en weerklinkt in besprekingen. Niet de lonen of de duurdere grondstoffen zijn de motor achter de stijgende prijzen, wel de winsten van bedrijven.’ Politiek econoom Mattias Vermeiren (UGent) schetst hoe de ECB met interne nota’s en besprekingen tot die harde conclusie komt. De honger naar hoge winsten drijft dus onze facturen en winkelrekening op.
Volgens de ECB kozen – veelal grote – Europese bedrijven er de laatste tijd voor om klanten hogere prijzen aan te rekenen om hun eigen wisten op peil te houden. Ook in ons land berekende de Nationale Bank van België dat de margevoet van de Belgische bedrijven de laatste jaren ongeziene hoogtes bereikte. Dat geeft aan dat de winstgevendheid bleef stijgen, ook na het uitbetalen van de lonen. Denktank Minerva concludeerde eind 2022 dat ‘in internationaal opzicht de winstmarges van Belgische bedrijven uitzonderlijk hoog zijn.’
Het was persbureau Reuters dat met de opmerkelijke bevinding van de ECB naar buiten kwam. Reuters verwacht publiek ongenoegen, nu blijkt dat Europese bedrijven de prijzen de hoogte injagen om vooral eigen winsten te verzekeren, terwijl loontrekkenden en consumenten in de winkel de gepeperde rekening gepresenteerd krijgen.
Vreemd genoeg waarschuwde het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO), een tweetal maanden geleden nog voor een kostentsunami, verwijzend naar de stijgende lonen. ‘Zodra die aan land komt, zullen Belgische bedrijven substantiële prijsverhogingen moeten doorvoeren’, klonk het. De ramp waar het VBO voor waarschuwde, houdt volgens de ECB dus geen steek.
Betere oplossingen
De bevinding van de ECB heeft mogelijk nog andere, belangrijke gevolgen. Vermeiren: ‘De wetenschap dat nu vooral bedrijfswinsten achter de stijgende prijzen zitten, geeft ons een andere kijk op de aanpak van de inflatie.’ De laatste tijd haalde de ECB al verschillende renteverhogingen uit de kast. ‘Maar met wat we nu weten, zijn er wellicht betere manieren om de prijsstijgingen te temperen’, zegt Vermeiren.
De rente verhoog je vooral om de economie af te koelen wanneer een inflatiespiraal dreigt: hogere prijzen en kosten leiden tot hogere lonen, wat dan weer tot hogere prijzen leidt. Dat is de populaire theorie over een straatje zonder eind. Maar wat we vandaag meemaken is anders, volgens Vermeiren. ‘De inflatie begon te stijgen tijdens de coronapandemie, met als duidelijke oorzaak een haperende toevoerketen en tekorten. Die eerste prijsstijgingen konden we zonder ingrepen uitzitten. Maar toen begon de oorlog in Oekraïne.’ Die liet zich voelen in de economie en vooral onze energierekening. Vermeiren: ‘Ook daartegen is een renteverhoging niet het juiste antwoord, alleen voelde de ECB de druk om eindelijk krachtdadig op te treden.’
Speelruimte
Hoe kunnen we de inflatie dan wel aanpakken zonder die risicovolle renteverhogingen? ‘Als vooral bedrijfswinsten de prijzen aanjagen, betekent dat ook dat er daar nog marge is om de inflatie op te vangen. Zij hebben de speelruimte om hun winsten naar beneden bij te stellen, zodat ook de prijzen zouden volgen.’ Bovendien zien we de prijzen nu al opvallend minder sterk stijgen dan in 2022. ‘Dat toont aan dat die renteverhogingen dus niet het antwoord zijn, want het is nu nog te vroeg om daarvan de effecten te zien op de prijzen’, verduidelijkt Vermeiren.
‘Bedrijven zullen uiteindelijk genoegen moeten nemen met lagere winsten’, zegt ook ECB-hoofdeconoom Philip Lane daarover tegen Reuters. ‘Europese bedrijven beseffen dat als ze hun prijzen te veel verhogen, ze uiteindelijk marktaandeel zullen verliezen.’
Binnenkort eindelijk een einde aan de stijgende rentes?
Eerst de coronacrisis en daarna een oorlog op Europese bodem waren het recept voor de hoogste inflatie in decennia. Steeds hogere prijzen, aangevuurd door bedrijfswinsten. Centrale banken proberen de torenhoge inflatie in te perken met het klassieke antwoord erop: hogere rentes. Ondertussen zagen we al de grootste renteverhogingen in ruim 40 jaar, en het einde is wellicht nog niet in zicht. Want ondanks de nieuwe kennis dat vooral bedrijfswinsten achter de prijsstijgingen zitten, verandert de ECB het geweer nog niet van schouder. Vorige week bevestigde de centrale bank dat ze de rentevoet nogmaals omhoog zal halen. Geen ongevaarlijk spel, volgens vele experten.
‘Met voortdurende renteverhogingen dreigen we onszelf in een recessie te duwen’, zegt politiek econoom Mattias Vermeiren. Wanneer door de stijgende rente lenen duurder wordt, zijn bedrijven minder geneigd om te investeren. Ook consumenten zullen voorzichtiger zijn, en zullen bijvoorbeeld de aankoop van een auto of een verbouwing uitstellen.
De eerste vervelende neveneffecten doken de afgelopen weken op, wanneer enkele Amerikaanse banken in de problemen kwamen door de stijgende rentes. Reddingspogingen ten spijt, ging een ervan vorige week alsnog failliet. Ook in Europa hebben banken zoals Credit Suisse vers geld nodig om te overleven. Dat drukt ons met de neus op het feit dat de rente verhogen niet zonder gevaar is. Centrale banken staan momenteel voor een harde keuze: kiezen tussen de stabiliteit verzekeren met lagere rentes om wederom een financiële crisis te voorkomen of de inflatie zogezegd in toom houden met hogere rentes.’
Voor Vermeiren is het nochtans eenvoudig: ‘Stop met het verhogen van de rente, zeker nu we weten dat we ze niet eens nodig hebben om de inflatie omlaag te halen. Hogere rentes zijn trouwens ook een mogelijk gevaar voor werknemers. Want de economie nodeloos afkoelen betekent ook minder vacatures, een lagere arbeidskrapte en lagere lonen.’ Want, zo legt de econoom uit, werknemers en vakbonden halen de onderhandelingsmacht uit hun sterke positie op de arbeidsmarkt. Door de schaarste aan competente arbeidskrachten zijn werkgevers doorgaans bereid meer te betalen dan wanneer die schaarste er niet is. ‘De ECB weet dat ook, maar negeert het belang van de werknemers wanneer het de rentes steeds verhoogt. Wie er dan wel wint? Sommige banken, want iedere rentestijging levert extra risicoloze inkomsten op. Die lopen alleen al in Europa op tot miljarden euro’s.’
