Hoewel het niveau van ongelijkheid in België relatief laag blijft tegenover vergelijkbare landen, staat nu vast: België wordt ongelijker. Voor econoom André Decoster (KU Leuven) en zijn onderzoeksteam komt dat enigszins als een verrassing.
Lang gingen economen ervan uit dat de ongelijkheid in België al bij al stabiel bleef, of zelfs licht afnam. In tegenstelling tot landen zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk of Duitsland, waar de ongelijkheid sinds de jaren tachtig fors toenam, gold België als een dapper koninkrijk aan de Noordzee dat inging tegen de internationale trend.
'Vermogen drijft ongelijkheid, niet de lonen van gewone werknemers.'
Onderzoeker Jonas Vanderkelen
Maar in dat beeld van België als een welvarend, maar succesvol herverdelend en gelijk land, slaan ze nu barsten. ‘Wat voorheen ontbrak in de onderzoeksgegevens’, legt Decoster uit, ‘waren vooral de inkomens uit vermogen. We waren afhankelijk van enquêtes waarin mensen zelf hun inkomen, uit zowel vermogen als arbeid, aangaven. Dat geeft een vertekend beeld.’
Progressieve belastingen?
Decoster en zijn team bestudeerden vier jaar lang de ongelijkheid in België aan de hand van nieuwe onderzoeksmethoden. Ze stelden vast dat de inkomens uit vermogen, zoals dividenden, een aanzienlijk grotere rol spelen in de Belgische welvaart dan gedacht. Bovenal zijn ze veel ongelijker verdeeld dan arbeidsinkomens en zitten ze geconcentreerd bij de rijkste Belgen.
‘Daar vallen ook niet-uitgekeerde winsten onder die mensen bijvoorbeeld in hun managementvennootschap houden om belastingen op arbeid te vermijden’, legt Jonas Vanderkelen uit, econoom aan de KU Leuven en een van de onderzoekers.
Tot de financiële crisis van 2008 zat de inkomensgelijkheid op een licht dalende trend, maar in de nasleep daarvan kwam die daling tot stilstand. Vanaf 2013 zien de onderzoekers vervolgens een ‘onmiskenbare en uitgesproken stijging van de ongelijkheid’. ‘De beleidskeuzes van de regering-Michel hebben het effect nog versterkt door de mate van herverdeling te beperken’, aldus Decoster.
Vanaf 2013 zien de onderzoekers vervolgens een ‘onmiskenbare en uitgesproken stijging van de ongelijkheid.’
Sterker nog, wanneer de onderzoekers vermogensinkomsten in rekening brachten, ontdekten ze dat ons belastingsysteem helemaal niet zo progressief en herverdelend is. De tien procent rijkste Belgen betaalt in verhouding zelfs minder belastingen dan de 50 procent daaronder en die belastingdruk neemt verder af naar de top. (zie grafiek)
‘De sterkste schouders dragen niet de zwaarste lasten’, besluit Vanderkelen. ‘Voor inkomens uit arbeid is ons belastingstelsel wel progressief, maar als we ook naar vermogensinkomens kijken, gaat die vaststelling niet meer op. Vermogen drijft ongelijkheid, niet de lonen van gewone werknemers.’
Vermogensbelasting
‘Als de overheid inkomens onvoldoende herverdeelt, ondermijnt ongelijkheid de democratie’, reageert hoogleraar aan de London School of Economics Paul De Grauwe op het onderzoek. ‘Een democratie werkt maar als zoveel mogelijk burgers gelijke invloed kunnen uitoefenen, niet als enkelen het beleid dreigen over te nemen.’
‘Het kan niet dat wie het minst verdient in verhouding meer bijdraagt dan de allerrijksten.'
Maarten Gerard, hoofd van de ACV-studiedienst
Volgens hoofd van de ACV-studiedienst Maarten Gerard bewijst de studie dat de federale regering die in de steigers staat werk moet maken van een belastinghervorming met een ernstige bijdrage van inkomsten uit vermogen. ‘Het kan niet dat wie het minst verdient in verhouding meer bijdraagt dan de allerrijksten. De positieve herverdelende effecten van ons systeem zijn te danken aan de sociale zekerheid en de publieke dienstverlening, maar net die liggen onder vuur in de plannen van formateur Bart De Wever (N-VA).’
Op de onderhandelingstafel ligt een meerwaardebelasting op aandelen, maar volgens De Grauwe gaat dat niet ver genoeg. ‘Wie miljonair is, hoeft zijn aandelen niet te verkopen voor meerwaarde. Hij kan ze rustig bijhouden. Daarom pleit ik voor een zuivere vermogensbelasting.’
Te veel ongelijkheid schaadt de samenleving, vinden ook deze miljonairs
Abigail Disney is filmproducer en behoort tot de beroemde Amerikaanse familie van de Walt Disney-studio’s. Ze is lid van de Patriotic Millionaires die ijveren voor hogere belastingen voor de superrijken. Volgens haar richt de levensstijl van de allerrijksten buitensporig veel schade aan de planeet en het klimaat aan.
Marlene Engelhorn stamt uit de familie achter chemiegigant BASF. ‘Mijn geërfd fortuin geeft mij macht, puur omdat ik geluk heb met waar ik ben geboren’, liet de Oostenrijks-Duitse eerder optekenen. ‘Dat gaat in tegen elk democratisch principe.’
Bruno Fierens is het eerste Belgische lid van Millionaires for Humanity, een groep vermogenden die pleiten voor een vermogensbelasting. ‘Vanaf een bepaald niveau van rijkdom word je zelf het casino: je kunt niet meer verliezen’, zei Fierens in diverse Vlaamse media. ‘Maar een gevoel van eerlijkheid is belangrijk om te kunnen samenleven.’
