In het druk bekeken VTM-programma Het Conclaaf, waarin de kopstukken van de Vlaamse partijen een weekend doorbrengen in een kasteel, gaat het er verhit aan toe tussen N-VA voorzitter Bart De Wever en Tom Van Grieken van Vlaams Belang wanneer de Vlaamse onafhankelijkheid ter sprake komt. Vooral Van Grieken lijkt daarbij vast te houden aan het eenzijdig uitspreken van een Vlaamse onafhankelijkheid vanuit het Vlaams Parlement.
Struikelblok nummer één daarvoor is Brussel. Onze hoofdstad zorgt voor een groot stuk van onze welvaart. Ze is de grootste economische motor van België. Een groot deel van die welvaart gaat bovendien elke dag mee naar huis met de tienduizenden pendelaars uit Vlaanderen én Wallonië. Afstand doen van Brussel is dus voor geen enkel gewest een realistische optie, zeker met het oog op de verschillende Europese en internationale instellingen die er gevestigd zijn.
En over die pendelaars gesproken: ook de spoorwegen zouden allerminst gebaat zijn bij het splitsen van het land. N-VA pleit al meer dan een decennium voor een regionalisering van het spoor. Mobiliteitsminister Gilkinet (Ecolo) liet dat plan onderzoeken, maar daaruit blijkt dat het de malaise bij het spoor niet zou oplossen, integendeel.
Bijna 1.200 treinen steken elke dag de gewestgrenzen over en zo’n 1.500 treinen houden halt in Brussel. Een op de twee reizigers pendelt over de gewestgrenzen heen. Een geregionaliseerd spoorbedrijf zou tot gevolg hebben dat zij vaker zouden moeten overstappen, er extra eindhaltes moeten komen die de prijs de hoogte in jagen. Ook de havens in Antwerpen, Gent en Zeebrugge zouden hun kosten zien stijgen, omdat de belangrijkste aanvoerlijnen vanuit het buitenland door Wallonië lopen.
Brexit-scenario
Economen zijn het erover eens dat een splitsing alles behalve een rooskleurig scenario zou betekenen voor onze welvaart. André Decoster van de KU Leuven zei vorig jaar daarover nog in De Morgen dat het einde van België niet alleen Wallonië in armoede zou storten, maar ook Vlaanderen pijn zou doen.
De econoom wijst daarbij naar de Brexit, waar men ook gouden bergen beloofde en de ‘miljardentransfers naar Europa’ ging tegenhouden en terug aan het eigen volk ging geven. Het Verenigd Koninkrijk kijkt nu aan tegen een instortende economie, armoede en torenhoge inflatie. Tegen 2035 zal de Brexit de Britten maar liefst 361 miljard euro meer gekost hebben dan wanneer zij EU-lid waren gebleven, terwijl alle politieke pleitbezorgers ervoor intussen met de noorderzon verdwenen zijn.
Ook politiek econoom Hielke Van Doorslaer van Denktank Minerva is stellig dat splitsen geen goed idee is voor onze welvaart: ‘Berekeningen tonen wel dat bepaalde regio’s meer noden hebben dan andere, waarbij vooral de oude industriële as tussen Charleroi en Luik erboven uitsteekt. Maar dat een voormalig bloeiend industriegebied nu problemen heeft, zie je ook in het Ruhrgebied in Duitsland of het noordoosten van Frankrijk. Je moet die regio’s net zoveel mogelijk ondersteunen om er op lange termijn opnieuw vruchten van te plukken.’
‘De sociale zekerheid heeft baat bij de grootst mogelijke schaal.’
Hielke Van Doorslaer, politiek econoom Denktank Minerva
‘De sociale zekerheid heeft alle baat bij de grootst mogelijke schaal. Hoe meer mensen bijdragen aan de welvaart, hoe stabieler het systeem. De Waalse en Brusselse bevolking is jonger dan de Vlaamse. Vlaanderen telt beduidend meer gepensioneerden. Knip je dus de jongere bevolking weg die wel degelijk ook vanuit Wallonië en Brussel bijdraagt voor wie met pensioen is, dan creëer je op termijn een nieuw probleem. Vandaag vergrijst vooral onze kust aan een sneltempo. Ga je je dan ook van West-Vlaanderen afscheiden?’
Hoeveel de splitsing van het land écht zou kosten, daarover is het gissen. Vlaamsgezinde economen kwamen in 2014 uit op 237 miljard. Anderen spraken toen al van het dubbele. Bovendien is onze staatsschuld in de laatste tien jaar verder opgelopen – te wijten ook aan de taxshift die N-VA tijdens de vorige legislatuur doorvoerde – waardoor de prijs voor de onafhankelijkheid astronomische proporties heeft aangenomen.
Catalonië achterna
Terwijl de EU interne strubbelingen liever kwijt dan rijk is, wordt er buiten de Unie al handenwrijvend naar het politiek toneel bij ons gekeken, zegt Ruslandkenner Katlijn Malfliet (KU Leuven): ‘Rusland zoekt al sinds de val van de Berlijnse Muur contact met extreemrechtse partijen in heel Europa. Door extreemrechtse nationalisten binnen hun invloedssfeer te krijgen, probeerden ze Europa steeds meer uit elkaar te drijven. Zo werd in België onder andere de kwestie rond de faciliteitengemeenten rond Brussel mee opgezweept door rapporten die afkomstig waren van aan het Kremlin verbonden instituten. Een partij als Vlaams Belang is voor hen een ideale partner, omdat zij staan voor destabilisatie van het land en tegen progressieve vrouwen- en lgbti+ rechten.’
Hendrik Vos, professor politieke wetenschappen en EU-expert aan de UGent, wijst erop dat het uiteenvallen van een EU-land een primeur zou zijn. ‘Je bent niets met het uitroepen van je onafhankelijkheid, als de rest van de wereld je als staat niet erkent. Kijk maar naar Catalonië.’
Ook Bart De Wever verwijst in Het Conclaaf naar Catalonië en laat uitschijnen dat dat een scenario is dat hij te allen prijze wil vermijden. ‘De keuze om resoluut te gaan voor het confederalisme was natuurlijk een slimme zet om zich zo niet meer als separatistische partij te moeten presenteren. Daarmee lok je ook de kiezers die minder nationalistische gevoelens hebben’, legt zijn broer en historicus Bruno De Wever uit.
‘Op de hoofdzetel van de N-VA beseffen ze natuurlijk dat er geen draagvlak bestaat bij de bevolking voor een onafhankelijk Vlaanderen. Volgens langdurig en onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek van Ipsos is slechts zo’n zeven à negen procent van de Vlamingen echt gewonnen voor de onafhankelijkheid. Een eenzijdige afscheuring van Vlaanderen zou de N-VA daarom doen imploderen, dus daar gaan ze zich niet aan wagen.’
Confederalisme als tussenstap
Een korte blik op de website van N-VA leert echter dat het confederalisme slechts als zoethouder dient. Daar lezen we dat ‘De N-VA streeft naar een onafhankelijk Vlaanderen als lidstaat van een sterk Europa. Dat zien we gebeuren via een evolutie, geen revolutie. Via tussenstappen dus en steeds op basis van een democratische meerderheid, een draagvlak bij de bevolking.’
‘Slechts zo’n zeven à negen procent van de Vlamingen echt gewonnen voor de onafhankelijkheid.’
Bruno De Wever, historicus UGent
Voor de ultieme tussenstap van het confederalisme, waarbij het federale niveau behalve voor buitenlands beleid, het afbouwen van de staatsschuld en defensie voor niets meer bevoegd is, lijkt er momenteel haast geen animo te bestaan bij andere partijen. Desondanks stuurt de N-VA aan op een nieuwe staatshervorming om toch opnieuw stappen in die richting te zetten.
‘Het is een zichzelf vervullende voorspelling’, zegt politicoloog Nicolas Bouteca (UGent). ‘Wanneer je mensen aan het stuur hebt die er vooral op uit zijn om aan te tonen dat België niet meer werkt, dan zal het ook niet meer werken. Tegelijk zijn er stemmen die opgaan om bepaalde zaken te herfederaliseren, zeker in de nasleep van de coronacrisis waarin onze complexe staatstructuur pijnlijk duidelijk werd.’
Maar die staatsstructuur zou op dit moment niet onze grootste zorg mogen zijn, vindt Bruno De Wever. ‘De klimaatverandering en het instorten van de biodiversiteit met alle problemen die daarmee gepaard gaan, zijn problemen die onze volledige aandacht vereisen, want die stoppen niet aan onze denkbeeldig getrokken grenzen, of het nu een Belgische of Vlaamse grens is.’