Toen minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) zijn grote belastinghervorming op het laatste nippertje in scherven zag vallen in de zomer van 2023, vertelde hij aan Visie dat hij zijn gestrande poging niet als een mislukking zag. ‘We hebben de discussie over een fiscale hervorming de huiskamers binnengebracht. Het draagvlak om er werk van te maken is enorm toegenomen.’
Dat blijkt uit de verkiezingsprogramma’s in de aanloop van de verkiezingen van 9 juni. Fiscale rechtvaardigheid is een hot topic. Heel wat partijen komen met voorstellen om een hogere bijdrage te vragen van de grootste vermogens.
‘De rijkste 1 procent Belgen bezit naar schatting 24 procent van al het vermogen.’
Ive Rosseel, fiscaal expert ACV
Sommige zetten in op een vermogensbelasting. Zo wil Vooruit financiële middelen, zoals aandelen en effectenrekeningen, vanaf 1 miljoen euro belasten aan 0,3 procent, en wil Groen een progressieve heffing van 0,4 naar 1,2 procent op totale vermogens vanaf 2,5 miljoen euro. PVDA mikt dan weer op minimaal 2 procent op vermogens vanaf 5 miljoen euro.
De blauwdruk voor Van Peteghems fiscale hervorming, waarmee CD&V naar de kiezer trekt, bevatte geen vermogensbelasting, maar wilde alle vermogensinkomsten, inclusief reële huurinkomsten, belasten aan een tarief van 25 procent. In tegenstelling tot het kluwen aan lage tarieven en vrijstellingen vandaag. Vooruit, Groen en PVDA scharen zich achter gelijkaardige voorstellen voor een vermogenswinstbelasting.
Visie-onderzoek: Vlamingen willen eerlijke rijkentaks
Voor zeven op de tien Vlamingen (71 procent) is dat zelfs een absolute prioriteit om de overheidsfinanciën gezonder te maken.
Het ACV stelt voor om vermogens vanaf 1 miljoen euro aan 1 procent te belasten tot 1,5 miljoen euro, vervolgens aan 1,25 procent tot 2 miljoen euro, en aan 1,5 procent voor alles daarboven.
De achterpoortjes van extreemrijken
N-VA en Open VLD steunen de voorstellen van de andere partijen niet. Een andere opvallende afwezige in het rijtje van voorstellen om een eerlijke bijdrage te vragen van de allerrijksten, is Vlaams Belang. Over de nauwelijks belaste vermogensinkomsten van de allerrijksten, of een verschuiving van lasten op arbeid naar lasten op vermogen, rept de zelfverklaarde partij van het volk met geen woord in haar programma.
Over de nauwelijks belaste vermogensinkomsten van de allerrijksten rept Vlaams Belang met geen woord in haar programma.
‘Partijen die moeite hebben met solidariteit over grenzen heen, hebben het vaak moeilijk met solidariteit tussen rijk en arm’, zegt Naomi Vleugels van het Netwerk Rechtvaardige Fiscaliteit. Dat netwerk van middenveldorganisaties, waaronder de vakbonden, ijvert voor een eerlijker belastingsysteem. ‘Vlaams Belang pretendeert gewone mensen te vertegenwoordigen, maar steunt in zijn stemgedrag absoluut geen herverdelend beleid.’
Nochtans leiden de ongelijkheden in het huidige systeem tot onvrede. ‘De rijkste 1 procent Belgen bezit naar schatting 24 procent van al het vermogen,’ zegt fiscaal expert van het ACV Ive Rosseel.
‘Onlangs nog toonde de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, red.) dat geen enkel OESO-land zo’n groot verschil kent als België tussen de belastingdruk op arbeidsinkomens en op financiële vermogensinkomsten’, zegt Femmy Thewissen, specialist economische rechtvaardigheid van 11.11.11.
Dan denkt Thewissen onder meer aan de meerwaarde op aandelen die in België niet belast wordt. 'Uitzonderlijk in de Europese Unie. Dat kan aan een tarief van 10 procent jaarlijks 1,2 miljard opbrengen, schat de Hoge Raad van Financiën.’
Kapitaalvlucht
‘Superrijken en grote bedrijven hebben veel meer mogelijkheden dan gewone mensen om hun belastingdruk te optimaliseren’, vat Bart Lanckmans, expert fiscale rechtvaardigheid van het ACV, de huidige situatie samen. ‘Zij kennen de achterpoortjes en maken er volop gebruik van.’
Daardoor loopt de overheid heel wat geld mis. Een ‘experimentele statistiek’ van het Federaal Planbureau schatte recent de opbrengst van een vermogensbelasting op minstens 4,7 miljard euro. Een studie van econoom Arthur Apostel (KU Leuven) mikt zelfs op 20 miljard euro.
Volgens Vooruit, Groen en PVDA leveren hun voorstellen 1 tot 8 miljard euro voor de staatskas op. Welkome inkomsten nu de Europese Commissie strenger wil toezien op begrotingstekorten. Daardoor zou België op zoek moeten naar 27 miljard euro.
Maar zolang sommige landen niet meedoen, bestaat de angst dat superrijken hun vermogen verhuizen naar andere landen. Al berekende een Zweedse studie dat zo’n kapitaalvlucht geen significante impact op de overheidsinkomsten of de economie heeft.
‘Toen Frankrijk een vermogensbelasting invoerde’, vult fiscaal expert van Oxfam Julien Desiderio aan, ‘verliet nauwelijks 0,2 procent van de superrijken het land. Maar hoe meer landen zich achter zo’n internationale samenwerking scharen, hoe effectiever een vermogensbelasting.’
Vermogenskadaster
In Nederland wil de Tweede Kamer inmiddels dat de regering samen met Frankrijk een wereldwijde minimumbelasting op extreme rijkdom bepleit.
Nu multinationals met meer dan 750 miljoen euro omzet vanaf dit jaar onder een minimumbelasting van 15 procent vallen, door een Europese richtlijn, rijpen de geesten om werk te maken van een internationale rijkenbelasting, aldus Desiderio. ‘Al is dat geen excuus om te wachten met nationale maatregelen.’
Daarvoor moet de Belgische fiscus zicht hebben op het vermogen van de Belgen via een vermogenskadaster, zegt Ive Rosseel. ‘Maar in de praktijk bestaat dat al bijna. De FOD Financiën beschikt over alle gegevens over onroerende goederen, en alle bankgegevens zijn terug te vinden in het Centraal Aanspreekpunt van de Nationale Bank. Voor andere aandelen en overige zaken kan men een aangifteplicht invoeren. Het vergt alleen politieke wil.’
'De fiscus beschikt al over bijna alle nodige gegevens. Een vermogenskadaster vergt alleen nog politieke wil.’
Ive Rosseel, fiscaal expert ACV
Vermogens worden in België veel lichter belast dan inkomsten uit arbeid, hekelt Rosseel. ‘Wij pleiten voor een eerlijke vermogens- én vermogensinkomstenbelasting aan de hand van een vermogenskadaster. Dat gaat hand in hand. Die inkomsten moeten dienen om de lasten op arbeid te verlagen.’
‘We voelen belastingen aan als iets negatiefs’, beseft Naomi Vleugels. ‘Anekdotes over de fiscus die in een wijnkelder komt kijken, moeten mensen angst aanjagen, maar doen eigenlijk niet ter zake. We moeten anders leren kijken. Het gaat om eerlijke bijdragen aan de samenleving, waarmee we een sociaal beleid kunnen voeren.’